Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик иқтисодиёт

Назорат саволлари: 
1.
Қатламни тўғридан тўғри синаб уўришни нечта усули мавжуд? 
2.
Очиқ стволда қатламни қандай синаб кўрилади? 
3.
Қатлам синагичлар қудуқка қандай туширилади? 
4.
Қатлам синагичлар ёрдамида нимани ўлчаш мумкин? 
5.
Қатламни ҳимоя тизмаси орқали синаш қандай амалга оширилади? 
6.
НККлари қандай мақсадларда ишлатилади? 
7.
Қудуқ тубида босимни тушириш учун нима ишлар қилинади? 
 
 
 

---

25-Маъруза. Қудуқларни ўзлаштириш ва синаш. 
Режа: 
25.1. Қудуқ оғзига ўрнатиладиган жиҳозлар. 
25.2. Қудуқ оғзига ўрнатиладиган аслаҳаларни танлаш. 
Қудуқ пармаланиб, унга эксплуатацияга мўлжалланган қувурлар 
туширилиб, цементлангандан сўнг уни ўзлаштириш ишлари бошланади. Қудуқ 
деворлари ва остини цемент қолдиқларидан, майдаланган тоғ жинсларидан 
тозалаш қудуқ оғзига фантан арматураси ўрнатиш ва қатламни иккиламчи 
очишни 
қудуқни ўзлаштириш
деб аталади. Қатламдан нефтъ ва газ чиқариб 
олингандан сўнг синаш ишлари бошланади. 
Қудуқни ўзлаштириш унинг атрофини текислаш, оғзига фонтан 
арматурасини ўрнатишдан бошланади. Фонтан арматураси икки қисмдан 
иборат бўлади: қувур каллаги – боши (трубная головка) ва фонтан ёлкаси. 
Сўнгра қудуқ насос-компрессор қувурлари долото билан забойгача (цемент 
тўсиқгача) туширилади. Суюқликни забой орқали айлантириб қудуқ ювилади, 
режада кўрсатилган суюқлик билан тўлдириб, НКТ ва долото кўтарилади. Режа 
бўйича перфорация ишлари бошланади. Сўнгра қатламдаги нефтъ ёки газни 
қудуқга келтиришга ҳаракат қилинади. 
Қатламдан суюқлик ёки газ келиши учун қуйидаги шарт бажарилиши 
керак: 
P
пл
>P
заб
(25.1) 
P
заб
=pgH+ph
дол
(25.2) 
бу ерда: P – қудуқ ичидаги суюқлик зичлиги; P
пл
-қатлам босими; g-азот 
тушаётган жисм тезланиши; H- қатлам ётган чуқурлик; p
дол
-қўшимча босим, 
нефтъ ёки газ қудуқга келиши ва кўтарилишида учраган гидравлик қаршиликни 
енгиш учун керак бўладиган босим (p
дол
=20-50 кг/см
2
). 
Қатлам ва забой босимларининг фарқи қатламга бўлган депрессия деб 
айтилади, яъни: 
Δp=p
пл
-P
заб
Δp-қатламга бўлган депрессия. 
Қатламдан суюқлик ёки газ депрессия пайдо бўлгандагина қудуқга кириб 
келади. Цемент ҳалқаси бузилмаслиги учун депрессия қуйидаги формула билан 
аниқланади: 
Δp
пл
-(p
в
-аh) (25.3) 
бу ерда: p
в
-маҳсулдор қатламнинг юқорисида ёки остида жойлашгн сув 
қатламининг босими; a-қувур орасидаги цемент ҳалқасининг босим ушлаш 
қобилияти, яъни босим градиенти (a<0,25 кг/см
2
/м); h-қатламлар орасидаги 
масофа.
Қатлам тоғ жинсларининг турғунлигини сақлаш учун депрессия
қўйидаги формула билан аниқланиши керак: 
бу ерда: - тоғ жинсини сиқишдаги кучланиш, МПа; К-ён кучларни 
ҳисобга олувчи коэффициент: 
v-Пуассон коэффициенти (v=0,10-0,35); p
г
- тоғ босими, МПа; 
H-қатлам ётган чуқурлик, м; p
ср
- тоғ жинсларининг ўртача зичлиги, кг/м
3
(p
ср
=2300 кг/м
3
). 

---

Қатламдаги ёриқлар беркилмаслигини ҳисобга олиб, депрессияқўйидаги 
формула билан аниқланади: 
- ёриқларнинг кенглиги, мм; Е – юнг модули (эластик модули), МПа; l- 
ёриқларнинг узунлиги, мм. 
Газ аралаш нефтни қатламдан қудуқга келтиришда депрессия қўйидаги 
формула билан аниқланади: 
- нефтнинг газга тўйиниш босими, МПа. 
Қатламдан нефть-газни қудуқга келтириш забой босимини пасайтиришга 
асосланган. Бунинг учун қудуқ ичидаги суюқликни зичлиги камайтирилади, 
суюқлик газга ёки ҳавога алмаштирилади. Суюқлик сатҳини пасайтириш йўли 
билан ҳам забойга бўлган босим камайтирилади. 
Қудуқ ичидаги пармалаш қоришмасини сувга ёки кўпикга алмаштириш 
йўли билан ҳам забой босими пасайтирилади. Қудуқга сув билан ҳаво (ёки азот) 
ҳайдаш мумкин. Баъзан қудуқ нефть билан тўлдирилади. Қудуқдаги суюқлик 
сатҳини пастлатиш компрессор билан ҳаво ҳайдаб ёки свабалаш ёрдамида 
бажарилади. Сваба – бу НКТ ичида юрадиган клапанли поршень. Сваба троссда 
тушириб – кўтарилади. Эжектор насослар билан ҳам қатламдаги маҳсулотлар 
қудуқга келтирилади. 
Қудуқга навбатма-навбат сув, ҳаво ҳайдаш йўли билан суюқлик сатҳини 
катта чуқурликга тушириш мумкин. Бу услубни “ҳаво ёстиғи” деб аталади, 
ҳавонинг компрессор, сувни эса цементлаш агрегатлари ҳайдалади. 
Қудуқдаги суюқлик сатҳини ишга тушириш клапани (Абдуллаев 
клапани) ёрдамида ҳам пасайтирилади. Бу клапан ҳозир деярли ишлатилмайди, 
чунки бунга эҳтиёж қолмади.