Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти

3.2 Виолентлар, патентлар, коммутантлар ва эксплерентлар 
стратегиялари 
Бозорда эҳтиёж сезилган янги маҳсулот инновацион шаклларга 
асосан ғоя яратилгандан кейин, эксплерент корхона олдида ишлаб 
чиқариш ҳажми муаммоси келиб чиқади. Бунинг учун 
эксплерентлар йирик корхона билан альянс ташкил этади.
Эксплерент ўз инновациявий маҳсулотини оммавий тарзда 
мустақил ишлаб чиқара олмайди. Ишлаб чиқаришни оммавий йўлга 
қўймаслик эса турли хил ўхшаш маҳсулотлар пайдо бўлишига олиб 
келиши мумкин. Йирик ва кучли корхона билан иттифоқ ҳосил 
қилиш эса, фойдали шароит ва қайсидир маънода ўз 
мустақиллигини сақлаш имкониятини беради. Бундай ҳамкорни 
танлаш истеъмол хусусиятларидан келиб чиқиши лозим. Бозорнинг 
тор сегментига йўналтирилганда – патент-корхоналар ташкил 
этилади. 
Патент – корхоналар бозорнинг тор сегментига ишлаган ҳолда, 
улар мода, реклама ва бошқа воситалар таъсирида шаклланган 

---

80
эҳтиёжларни қондиради. Улар маҳсулот ишлаб чиқариш ўсиши 
ҳамда кашфиётчилик фаоллиги пасайиши босқичларида фаолият 
кўрсатадилар. Ушбу корхоналардаги маҳсулот сифати ва 
ҳажмларига бўлган талаблар бозорларни эгаллаш муаммолари 
билан боғлиқ бўлади. Бунда ишланмаларни амалга ошириш ёки 
тўхтатиш, лицензияларни сотиш ёки харид қилиш тўғрисида қарор 
қабул қилиш эҳтиёжи туғилади. 
Патент – бутун жамият ва патент эгаси ўртасидаги 
шартномадир. Ушбу шартнома шартлари бўйича патент эгасига 
патентланган кашфиётни, белгиланган муддат давомида, ишлаб 
чиқариш ва ундан фойдаланишга тўсқинлиқ қилиш ҳуқуқи 
берилади. 
Патентларнинг 
амал 
қилиш 
муддати 
турли 
мамлакатларда турлича бўлиши мумкин. Патент муддати 
якунлангандан сўнг, патентланган кашфиётдан ҳар ким эркин 
фойдаланиши мумкин бўлади. Патент, кейинчалик амалга 
ошириладиган тадқиқот ва ишланмаларни рағбатлантиради, чунки 
рақобатдошлар патентланган кашфиётларга ўхшаш бўлган каш-
фиётларни яратишга ҳаракат қилишади. Патент инновацияларни 
ҳам, патентдан фойдаланиш муддати давомида сарфланган хара-
жатларни қоплаш имконини берган ҳолда инвестицияларни ҳам 
рағбатлантиради.