Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги

6.6. ИОНЛАР АНТОГОНИЗМИ ВА ТЕНГЛАШТИРИЛГАН 
ЭРИТМАЛАР 
Бир валентли ва икки валентли ионларнинг ҳар хил, ҳатто қарама-қарши 
физиологик таъсирлари мавжудлиги аниқланган.Масалан, натрий ва калий ( 
Na
+
, К
+
) катионлари цитоплазманинг кичлироқ гидротацияга учрашига ва шу 
туфайли 
унинг 
заррачаларининг 
фаоллашувига 
ҳамда 
қовушқоқлиги 
камайишига 
сабаб 
бўлади. 
Бу 
цитоплазманинг 
кўпроқ 
сув 
билан 
таъминланишига олиб келади. Калий эритмасида цитоплазма тезликда қавариқ 
плазмолизга 
ўтади. 
Кальций 
катиони 
(Са
+
) 
эса 
цитоплазманинг 
қовушқоқлигини оширади. Кальций иони таъсирида ҳосил бўлган плазмолиз 
узоқ вақтгача қиррали шаклда (қалпоқчали) бўлади. 
Бир ва икки валентли катионларнинг бундай ҳар хил ва ҳатто қарама-
қарши физиологик таъсири - антогонизм дейилади. 
Металларнинг тоза тузлари (бошқа тузлар аралашмаси бўлмаганда) 
ўсимликларга заҳарли таъсир этади. Фақат бошқа тузларнинг аралашмасигина 
озуқа сифатида ишлатилиши мумкин. Х1Х асрнинг охирларидидаёқ яхши 
тозаланган NaCl тузининг заҳарли таъсир этиши аниқланган эди. Бу эритмага 
озроқ кальций ва магний тузлари аралаштирилганда эса дарҳол натрийнинг 
заҳарли таъсири йўқолади. 
Валентликлари ҳар хил ионлар ўртасидаги антогонизм кучлироқ кечади. 
Лекин ионнинг валентлиги қанча юқори бўлса унинг антогонистик таъсири 
шунча камроқ концентрацияда бўлиши мумкин. 
Айрим ионларнинг ҳар хил концентрацияси танлаш йўли билан 
тажрибадаги ўсимликлар учун жуда яхши ривожланадиган комбинацияларни 
топиш мумкин. Бундай оптимал комбинациялар тенглаштирилган эритма 
дейилади. 
Бундай тенглаштирилган физиологик эритмалар ўсимликларга заҳарли 
таъсир этмайди, аксинча ўсиш ва ривожланишни оптимумгача кучайтиради. 
Денгиз сув ўтлари учун денгиз суви ана шундай тенглаштрилган муҳит 
ҳисобланади, чунки бу сув ўзидаги тузлар таркибига кўра тенглаштирилган 
эритмага тўғри келади. 

---

142 
Физиологик тенглаштрилган эрмитмалар - ўсимликларни озуқали 
эритмада ўстириш учун энг қулай ҳисобланади. Чунки бу эритмаларда 
ўсимлик жуда яхши ривожланди. Агар шу эритмадан биронта ион чиқарилса 
ўсимликнинг ўсиш ва ривожланиши кескин пасаяди. Айрим элементлар
бошқа элементларнинг физиологик таъсирини кучайтириши ҳам мумкин.
Бундай жараёнларга синергизм дейилади. 
Масалан, ғўзага азот, фосфор ва калий ўғитларини биргаликда бериш 
натижасида олинган ҳосил, ҳар доим уларни алоҳида-алоҳида берилганда 
олинган ҳосил йиғиндисидан кўп бўлади.