Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги

4.5. ДОН,МЕВА ВА САБЗАВОТЛАРНИ САҚЛАШДА 
НАФАС ОЛИШНИНГ АҲАМИЯТИ 
Ўсимликларнинг нафас олиш жараёни,улардаги модда алмашувининг 
муҳим қисмини ташкил этиб, ўсиш, ривожланиш ва ҳосилдорликнинг асосини 
ташкил этганидек, етиштирилган маҳсулотларни узоқ муддатга ва сифатли 
сақлаш ҳам нафас олиш тезлигини бошқаришга асосланган. 
Маҳсулотларни 
сақлашда 
нафас 
олиш 
жадаллиги 
қанча 
паст
бўлса,органик моддаларнинг миқдори шунча кам сарфланади ва улар сифатли 
сақланади. Нафас олиш жадаллигининг даражаси энг аввало ҳарорат ва намлик 
миқдорига боғлиқ. 
Донларнинг таркибидаги сув миқдорини ва улар сақланадиган омборлар 
ҳароратини бошқариш катта аҳамиятга эга (45 - расм). 
45 - расм. Буғдой донларининг нафас олиш жадаллиги 
намлик миқдорига ва ҳарорат даражасига боғлиқлиги ( Кретович, 1972 ) . 1 - ҳарорат-О
0
С ,2- 
ҳарорат -10
0
С, 3 - ҳарорат -18
0
С , 4 - ҳарорат -25
0
С
Сув 
миқдори 
ғалласимонларнинг 
донларида 
14% 
ва 
мойли 
ўсимликларнинг донларида 8 - 9% дан ошмаганда, ҳарорат эса О
0
атрофида 
бўлганда нафас олиш энг паст даражада сақланади. Намликнинг миқдори 18-
22% ва ҳарорат 45-50
0 
га етганда нафас олиш жадаллиги ҳам кескин ошади.

---

96
Натижада уруғдаги запас органик моддалар тезлик билан сарфланади. Бунинг 
натижасида ажралиб чиққан кимёвий энергия иссиқлик энергиясига айланади, 
омборларнинг 
ҳарорати 
янада 
ошади 
ва 
ҳар 
хил 
чиритувчи 
микроорганизмларнинг ривожланишига шароит яратилади. Бундай шароитда 
сақланган донлар униб чиқиш қобилиятини йўқотади. Шунинг учун ҳам 
донларни сақлашда намлик кам миқдорда бўлиши мақсадга мувофиқ. 
Мева сабзавотларни сақлаш донларни сақлашдан бироз фарқ қилади. 
Чунки уларнинг таркибида сув жуда кўп (75-90% гача). Сувни камайтириш 
улар сифатининг пасайишига сабаб бўлиши мумкин. Шунинг учун ҳам мева 
сабзавотларни сақлашда бош омил ҳарорат ҳисобланади. Энг қулай ҳарорат 0
0
атрофида бўлиши аниқланган. Махсус хоналарда ва музлатгичларда 
сақланганда ҳам ҳарорат 3-7
0
С дан ошмаслиги керак. Масалан, картошка учун 
сақлаш ҳарорати 2-4
0
С , карам учун О
0
дан -1
0
С, қолган мева ва сабзавотлар 
учун +О + 1
0
С энг қулай эканлиги аниқланган. Бунда нафас олиш тезлиги 
паст бўлиб,маҳсулотлар сифатли сақланади. 
Мева ва сабзавотларни сақлашда СО
2
нинг миқдори ҳам катта аҳамиятга 
эга. У кўп бўлса, нафас олиш жадаллиги пасаяди.