Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги

СУВ РЕЖИМИ. Нафас олиш тезлигига ҳужайраларнинг сув билан 
таъминланиш даражаси ҳам катта таъсир этади. Ўсимликларнинг баргларида
бирданига сувнинг камайиши сабабли даставвал нафас олиш тезлашади. 
Кейинчалик эса сув танқислиги ортиб бориши билан нафас олиш тезлиги ҳам 
пасая боради. Буни уруғларда яхши кузатиш мумкин. Етилмаган уруғларда сув 
миқдори кўп нафас олиш ҳам нисбатан кучлироқ бўлади. Уруғлар пишиб 
етилгач сув миқдори ҳам энг кам 10-11% бўлади. Бундай уруғларда нафас олиш 
ҳам энг паст даражада бориб, улар яхши сақланади. Экиш олдидан ивитилган 
уруғлар сувни 30-35% гача шимиб олгандан сўнг уларнинг нафас олиш тезлиги 
бир неча минг мартадан ошиб кетади ва униш жараёни бошланади. Уруғларда 
кечадиган бу физиологик жараёнларни бошқариш йўли билан донларни 
сифатли сақлаш, улардан юқори даражада фойдаланиш мумкин. Уруғлар 
ошиқча сувни шимиб олганда ҳам аэрация жараёни бузилиб, бижғиш 
бошланиши ва уруғлар нобуд бўлиши мумкин. Бундай ҳолларда уруғ қорайиб 
қолади ва унувчанлик қобилиятини йўқотади. 
ЁРУҒЛИК. Ёруғлик яшил ўсимликларга таъсир этганда ҳароратнинг 
кўтарилиши кузатилади ва бунинг натижасида нафас олиш олиш ҳам 
тезлашади. Фотосинтезга ёруғликнинг таъсири натижасида эса нафас олиш 
жараёни учун энг зарур органик модда ҳосил бўлади. Демак ёруғлик яшил 
ўсимликларнинг нафас олишига тўғридан-тўғри эмас, балки бошқа физиологик 
жараёнлар орқали таъсир этади. 
Ёруғликнинг 
таъсирини 
яшил 
бўлмаган 
ўсимликларда 
ўрганиш 
натижасида унинг маълум миқдори тўғридан-тўғри таъсир этиши ҳам 

---

95
мумкинлиги кузатилган. Нафас олиш жараёнининг фаолияти ёруғлик 
спектрининг ультрабинафша (380 нм) ва кўк-яшил (400-500 нм) нурларнинг 
ютилиши натижасида кузатилган. Масалан,маккажўхорининг этиолланган
баргига ёруғликнинг кўк спектр нурлари билан таъсир этганда қоронғидаги 
баргларга нисбатан нафас олиш жадаллиги икки баравардан кўпроқ 
кўтарилган.