Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ал-хоразмий номидаги

2 б.ОБ. ХИВА ХОНЛИГИ ҚЎНҒИРОТЛАР СУЛОЛАСИ 
ҲУКМРОНЛИГИ ДАВРИДА (XIX-аср) 
 
2.1. Қўнғиротлар сулоласи ҳукмронлиги даврида Хива
хонлигининг сиёсий ва иқтисодий юксалиши 
Хива хонлигида шаклланган объектив шарт–шароитлар сиёсий–
маъмурий бошқарувда ўзбекларнинг қўнғирот сулоласи арбобларининг
мустаҳкам ўрин эгаллашлари учун реал имкониятларни яратди. 1763 йилда 
сиёсий минбарга ўзбекларнинг қўнғирот уруғи иноқи Муҳаммад Амин 
(1729–1790) қўтарилди ва кейинги 150 йил давомида унинг авлодлари Хива 
хонлигида ҳукмронлик қилдилар. 1770 йилда ўзбекларнинг қўнғирот уруғи 
иноқи Муҳаммад Амин Бухоро хони Дониёлбий олдига ёрдам сўраб борди. 
Унинг билан Бухорога борган 63 маҳрамлар орасида Аваз мироб (Муниснинг 
отаси), Шомуродбек, Абдукаримбек, Шониёзбек, Муҳаммад Ризобек, 
Бобобек, 
Раҳимбердибек, 
Оллаберди 
удайчи 
каби 
амалдорлар, 
Абдураҳмонбой, Бойназарбой, Эшқобилбой, Ниёзмуҳаммадбой каби бойлар
бор эди
1
.
Бухородан мадад кучлари билан қайтган Муҳаммад Амин иноқ 
Жаҳонгирхонни тахтдан туширди ва унинг ўрнига Булакайни ўтқазди. Қисқа 
муддатда ёвмутлар зўравонлиги чекланди, очарчилик асоратлари тугатилди 
ва арзончилик бошланди. Йирик ер эгалари ва деҳқончилик кентларидаги 
оқсоқоллар ҳамда савдогарлардан мадад олган Муҳаммад Амин қўғирчоқ 
хонларни тахтга қўйсада, бутун давлат ҳокимиятини бошқаришни ўз қўлига 
олди.
1
Баёний. Хоразм тарихи, 78–варақ.; Йўлдошев М. Хива хонлигида феодал ер эгалиги ва давлат 
тузилиши. Тошкент. Ўздавнашр.1959 90–94-б. 

---

64 
Муҳаммад Амин иноқ вафотидан сўнг, ўғли Аваз Муҳаммад иноқ (1790–
1804) ҳам бир қатор хонларни (Оқимхон, Абдулазизхон, Абдуллахон, Ортиқ 
Ғозийхон, Ёдгорхон, Пўлат Ғозийхон, Абдулфайзхон, Абулғози IV ва V) 
тахтга кўтарган бўлсада, асосан хонликда давлат ҳокимиятини ўз қўлида 
ушлаб турди
1
.
1793 йил 5 октябрда Хивага етиб келган Бланкенагель трахома 
касалидан кўзлари ожизланиб, уларга сув йиғилиб қолган 80 ёшлик 
Фозилбийни даволай олмади
2
. Натижада Бланкенагельга ишончсизлик 
билдириб, уни жосус сифатида Хивада 4 ой давомида ушлаб қолдилар.
Орадан бироз вақт ўтгандан кейин, 1794 йил 12 мартда рус врачи Хивалик 
элчи Аваз Муҳаммад билан бирга Оренбургга қайтди
3
. Шу нарсани қайд 
этиш лозимки, Бланкенагельнинг кузатувлари Ўрта Осиёга ғараз ниятлар 
билан қараётган рус ҳарбийлари ва уни объектив ўрганишга интилаётган 
олимлар диққатини тортди. Ушбу маълумотлар таниқли рус олими 
В.В.Григорьевнинг шарҳи билан нашр қилинди