Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райхон беруний номидаги

Сиқилувчанлик коэффициенти

Нисбатан юқори ҳарорат ва катта бўлмаган босимларда реал газлар идеал газлар каби хусусиятларга эга бўлади. Босимнинг кўтарилиши ва ҳароратнинг пасайиши билан уларнинг ҳаракатларини тавсифловчи тенгламаларга ҳар хил тузатиш коэффициентлари киритилади. Масалан, буғнинг ҳажмини, иссиқлик сиғимини ва фазалар мувозанати доимийсини ҳисоблашда тенгламага тузатиш коэффициенти киритилади. Бу коэффициент (Z)– сиқилиш қоэффициенти деб аталади. Сиқилиш коэффициенти келтирилган параметрлар катталигига боғлиқ.

Сиқилиш коэффициенти модданинг табиатига, ҳароратига, босимига боғлиқ бўлиб, тажриба орқали ёки графиклар ёрдамида топилади. Келтирилган босим Р_кел ва ҳароратни Т_кел билиб Z ни график (4.9-расм) орқали топиш мумкин. Идеал газлар учун Z = 1. Нефть фракцияларини ва газ аралашмаларини сиқилиш коэффциентини аниқлашда қуйидаги формулалардан фойдаланилади.

Т_кр ва Р_кр лар ўрнига псевдокритик параметрларни (Т_п.кр ва Р_п.кр) қўйиш керак. Индивидуал газсимон углеводородларнинг псевдокритик параметрлари, бу аралашмани таркиби аниқ бўлмаса, амалий ҳисоблар учун етарли аниқликда аддитивлик қоидаси бўйича ёки график (4.32-расмга қаранг) бўйича аниқлаш мумкин. Графикда бу параметрларни газ аралашмасининг ҳавога нисбатан нисбий зичлигига боғлиқлиги келтирилган. Аддитивлик қоидасига мувофиқ қуйидаги формулаларни қўллаш мумкин.

Т_к.кр = y_i ва Р_к.кр = y_i

бу ерда y_i – аралашма компонентларини моляр улуши.


Тўйинган буғ босими

Тўйинган буғ босими– бу маълум ҳароратда суюқлик билан мувозанатда бўлган буғ фазасининг ҳосил қилган босими. Индивидуал тоза модданинг босими фақат ҳароратга боғлиқ. Аралашмалар учун ва шундай маҳсулотлар– нефть ва унинг маҳсулотлари учун тўйинган буғ босими ҳароратдан ташқари буғ ва суюқ фазаларни таркиби ва уларни нисбатига боғлиқ.