Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райхон беруний номидаги

4.12-расм. Углеводородларнинг юқори ҳароратлардаги фазавий мувозанат доимийси k ни аниқлаш номограммаси

Р келт
4.13-расм. Маълум келтирилган ҳарорат ва босимда активлик коэффциентини топиш графиги

Фазавий мувозанат константасини аниқ ҳисоблашда суюқ компонент ўз тўйинган буғ босими Р остида эмас, балки исталган бошқа босим остида турган бўлса, ушбу компонентни суюқ фазадаги учувчанлиги қуйидаги формула билан топилади:

бу ерда: , – суюқликни система босими Р₁ ва тўйинган буғ босими Р бўлгандаги мос равишдаги учувчанлиги, Па; V_суюқ – компонент моляр ҳажми, л/моль, м³/кмоль; Р₁– системадаги босим, Па; Р – тоза компонентни тўйинган буғ босими, Па; R– универсал газ доимийси, кж/(кмольК); Т- система ҳарорати, К.


4.2. Нефть системалари фазовий мувозанати

Буғ-суюқлик системасини мувозанат ҳолати деб шундай мувозанатга айтилади, бунда ўзгармас ҳарорат ва ўзгармас умумий босимда буғ ва суюқликни биргаликда мавжудлиги узоқ вақт давомида улар таркибининг сифат ўзгаришларига олиб келмайди.

Идеал ҳолдаги кўп компонентли аралашмаларнинг мувозанатли ҳолати учун асос бўладиган икки физик қонунлар – Рауль ва Дальтон қонунлари ўринлидир:


бу ерда; р_i– компонентни буғдаги парциал босими; Р_i – худди ўша компонентни тўйинган босими; Р–системадаги умумий босим; компонентни суюқ ва буғ фазалардаги моляр концентрацияси.
(4.86) ва (4.87) лардан қуйидагини келтириб чиқамиз:

бу ерда К_i – i – компонентни берилган мувозанат ҳолатдаги фазовий мувозанат доимийси, яъни берилган ҳарорат ва босимда («доимийси» термини шартлидир). Реал газлар ва буғлар учун фазавий мувозанат доимийсини универсал ифодаси фугитивликдир, яъни:
f f
бу ерда f ва f – суюқ ва буғ фазалар фугитивлиги.
Нефть аралашмалари мувозанатли ҳолатларини ҳисоблаш, нефть ва газни қайта ишлаш технологиясида кўп учраб туради, шунинг учун фазовий мувозанат доимийсини аниқлаш зарурий аҳамият касб этади. Соддалаштирилган ҳисоблар учун ҳар бир фракцияга ўз тўйинган буғ босимини берилган ҳароратдаги юқорида баён қилинган усуллардан бирини қўллаб, топилган қийматини ўрнига қўйиб формуладан фойдаланиш мумкин.
Фазовий мувозанат доимийсини аниқлаш учун қатор номограммалар мавжуддир ва қуйи қайновчи моддалар (100⁰С гача) учун кенг қўлланиладигани – Уинна номограммасидир. У яхши натижалар беради ва «қўл» ҳисоблари учун қулайдир. Ҳисоблаш машиналарида уни ҳисоблаш ноқулайдир, уни таҳлилий ифодалашга уринишлар– жуда қўпол кўринишли ифодаларга ва ҳисоблаш аниқлигини камайишига олиб келади.
Буни ҳисобга олган холда, нефть аралашмалари учун кўпинча Ашворт (тўйинган буғ босими қуйи бўлганда) ва Максвелл формулалари, юқори босимларда яхши натижалар берувчи Кокс графиги қўлланилади.