Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райхон беруний номидаги

4.9-расм. Сиқилувчанлик коэффициенти Z ни аниқлаш графиги

Шунинг учун нефть маҳсулотларининг тўйинган буғлари босимини аниқлаш катта қийинчилик келтиради. Лекин, тор нефть фракциялари учун, қисқа ҳароратлар оралиғида фазалар таркиби сезиларли ўзгармаган тор нефть фракциялари учун маълум яқинлашиш даражасини ҳисобга олган ҳолда, тўйинган буғлар босими ҳароратгина боғлиқ деб ишонч билан айтиш мумкин.

СИ системасида босим бирлиги– паскаль (Па) (КПа, МПа). Паскал–1м² юзага баробар таъсир этадиган ва унга нормаль йўналтирилган 1Н кучга айтилади.
Нефтни фракция таркибини тадқиқ қилинаётганда ва жихозларни технологик ҳисоб қилинаётганда нефть маҳсулотларининг тўйинган буғлари босими, бир ҳароратда аниқланганни бошқа босимдагига ва нефть фракцияларини қайнаш ҳароратларини мавжуд босимдан бошқасига қайта ҳисоблашга тўғри келади.
Бундай ҳисоблашларни амалга ошириш учун адабиётларда келтирилган формула ва номограммалардан фойдаланилади.
Қуйи босимларда тор нефть фракциялари тўйинган буғ босимини ҳисоблаш учун Ашворт формуласидан фойдаланадилар:

бу ерда: Р – тўйинган буғлар босими, Па; Т – мос ҳарорат, К; Т₀ – атмосфера босимида фракцияни қайнаш ҳарорати, К; f(Т) – ҳарорат функцияси бўлиб, қуйидаги тенглама билан ифодаланади:

f(T₀) – функция аналогик аниқланади. Турли ҳароратлар (Т ва Т₀) учун функцияни қиймати махсус иловада келтирилган.
Тўйинган буғ босимига фракция таркиби, ишчи баллондаги буғ ва суюқ компонентларни ҳажмий нисбатлари, ҳарорат таъсир қилади. Қуйи ҳароратларда ва фракцияни бошланғич қайнаш ҳароратида Ашворт формуласи тўйинган буғ босимини бирмунча кичик қийматларини беради.
Рангсиз нефть маҳсулотлари ва уларни тор фракциялари тўйинган буғ босимларини аниқлаш учун қуйидаги формула таклиф қилинган,
Р₃₈=6+23,3 фр КПа
бу ерда;

товар бензинлар учун фр = 1,5  2,5
Ушбу формула характерли қайнаш ҳароратларни қўллаб рангсиз нефть маҳсулотлари тўйинган буғлари босимини аниқлаш имконини беради.


Учувчанлик

Учувчанлик – реал газнинг босими бўлиб, уни хоссаси идеал газ ҳолатининг тенгламаси билан ифодаланади. Учувчанлик мувазанат ҳолидаги буғ ва суюқ фазалар, уларни мувозанатини сонли қийматларини ҳисоблашда қўланилади.

Газ зичлиги (ҳавога нисбатан)