Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Абу Райҳон Беруний номидаги

2. Нефть ва газ конларининг геологик тавсифи 
2.1. Нефть ва газ конлари ва уларнинг таснифи 
мундарижа 
Нефть ва газнинг асосий таркибий кисмини углеводородлар 
ташкил қилиб, улар катлам шароитида суюқлик, газ ѐки аралашма 
ҳолатида учраши мумкин. Бу ҳолат қатламдаги бошланғич босим 
ва ҳароратга, шунингдек углеводородларнинг физик-кимѐвий 
хоссаларига боғлиқ. Одатда қатламнинг юқори қисмида, яъни 
гумбази ва гумбаз атрофида, газ ҳолатидаги энг енгил 
углеводородлар жойлашади, қатламнинг ўрта қисмида эса газ ва 
конденсат аралашма ҳолатда жойлашади, қатламнинг пастки 
қисмида оғир углеводородлар, яъни нефть жойлашади. Кўп 
ҳолларда углеводород конларининг қатлам чеккалари ва остини сув 
эгаллаган бўлади.
Углеводородларнинг қатламда жойлашиши ҳар доим бир хил 
бўлавермайди. Масалан, қатлам босими жуда катта бўлса газ 
ҳолатидаги углеводородлар суюқ ҳолатидаги углеводородлар 
таркибида тўлиқ эриган ҳолда учраши мумкин. Умуман олганда 
углеводородларнинг 
қатлам 
ичида 
жойлашиши 
уларнинг 
зичлигига, физик ҳолатларига, қатлам босими ва ҳароратига боғлиқ 
бўлиб турли ҳолда учраши мумкин.
Углеводородларнинг қатламда жойлашишига қараб тузилган 
таснифлари жуда кўп бўлиб, ҳар бир келтирилган таснифни ўз 
ютуқлари ва камчиликлари мавжуд. Углеводородларнинг қатламда 
қандай ҳолатда жойлашишига қараб берилган биринчи тасниф 
И.О.Брод томонидан 1941 йилда эълон қилинган. Шундан кейин то 
ҳозирги вақтгача кўплаб олимлар углеводород конларининг ҳар 
турдаги таснифини ишлаб чиқдилар. Ана шундай таснифлар ичида 
кенг қўлланиладигани В.Н.Самарцевнинг углеводород уюмлари 
таснифидир. Унга кўра углеводород уюмларини газ ва суюқлик 
ҳолатидаги эгаллаган ҳажмлари нисбати билан таснифлагани энг 
мақбул деб топилган. Бу тасниф бўйича ҳажмлар нисбати 
V
о
=V
г
/(V
г
+ V
н
) ифода орқали аниқланиб,
бунда V
г
- газ ҳолатдаги углеводородлар эгаллаган ҳажм;
V
н
- суюқ, ҳолатдаги углеводородлар эгаллаган ҳажм.

---

7 
В.Н.Самарцев бўйича углеводородлар конларининг таснифи 
қуйидагича:
1. Соф газ конлари. Бундай конларнинг қатламларида фақат 
газ ҳолатдаги углеводородлар тўпланади (2.1.а-расм), яъни V
о
=1.0
2. Нефть ҳошияли газ конлари. Бундай конларда соф газ 
ҳолатидаги углеводородлар умумий углеводородлар ҳажмининг 34 
қисмидан кўпроғини ташкил қилади, яъни 1>V
о
>0,75 бўлади (2.1.б 
- расм).
3. Нефтьли газ конлари. Бундай конларда газ ҳолатидаги 
углеводородлар кўпроқ ва суюқ ҳолатидагилари камроқ ҳажмни 
эгаллайди, яъни 0,75>V
о
>0,50 бўлади (2.1.в-расм).
4. Газли нефть конлари. Бундай конларда газ ҳолатидаги 
углеводородлар суюқ ҳолатдаги углеводородларга нисбатан камроқ 
ҳажмни эгалайди, яъни:
0,50>V
о
>0,25 бўлади (2.1.г-расм).
2.1-расм. Углеводород конларининг газ ва нефть 
уюмларининг жойлашиши бўйича таснифи.

---

8 
5.
Газ дўпили нефть конлари. Бундай конларда соф газ 
ҳолатидаги углеводородлар умумий кон ҳажмининг 1/4 қисмидан 
камрок, яъни V
о
< 0,25 бўлади(2.1.д–расм).
6.
Соф нефть конлари. Бундай конларда эркин ҳолда газ 
ҳолатидаги углеводородлар учрамайди (2.1.е - расм).
7. 
Нефтьгазконденсат 
конлар. 
Бундай 
конларда 
углеводородларнинг уч тури газ, конденсат ва нефть ҳар хил 
миқдордаги нисбатларда учраши мумкин (2.1 ж -расм).
8.
Газконденсатли конлар Бундай конлар газ конларининг 
бир тури бўлиб, унда газсимон углеводородлар таркибида эриган 
ҳолдаги суюқ углеводородлар, яъни конденсат бўлади (2.1.з - 
расм).
Келтирилган 
таснифдан 
кўриниб 
турибтики, 
углеводородларнинг жойлашиш ҳолатига қараб конларнинг 
кўриниши ҳар хил булар экан. Демак, уларни лойиҳалаштириш, 
ишлаш ва ишлатиш жараѐнлари ҳам ҳар хил бўлади. Шунинг учун 
углеводород кони топилгандан кейин у аввало кайси турдаги нефть 
ѐки газ конига мансуб эканлиги аниқланади ва шунга кўра 
лойиҳалаш ишлари олиб борилади.