М», 1997. 7-б.
етарли эмаслигида деб ҳисоблайди. Унинг талқинидаги сама-рали талаб ҳажмининг етарли эмаслиги муқаррар равишда ин-вестиция жараёнининг сустлиги билан изоҳланади, бунга сабаб тадқиқотларнинг капитал қўйилмаларга камроқ қизиқишидир.
К.Макконел ва С.Брю инвестициянинг моҳиятини кейнсчилар моделининг идрокида деб ҳисоблайдилар, шунинг учун инвести-цияга микроиқтисодий нуқтаи назардан қараб чиқадилар.1 Му-аллифлар ўзларининг қарашларида «ялпи хусусий ички инвести-циялар» тушунчасини «америкалик ишбилармон фирмаларнинг инвестицион сарфлари» деб айтадилар ҳамда улар қуйидагилар-ни ўз ичига олади: машиналарга барча охирги харидлар, барча қурилишлар, истеъмол қилинмаган маҳсулотлар.
Э.Д. Долан ва Д.С. Линдсейлар инвестиция моҳиятини мик-роиқтисодий нуқтаи назардан талқин қилиб, улар инвестиция-нинг мазмунини «шаклланаётган иқтисодий тизимда капитал ҳажмининг ўсиши, одамлар амал қиладиган ишлаб чиқариш ре-сурслари таклифини юксалишида» деб таъкидлайдилар.2
Шунингдек, инвестицияларга нисбатан россиялик иқтисодчи олимлар ҳам ўз ёндашувларини беришган.
Г.С.Вечканов, Г.Р.Вечкановалар таъкидлайдики, инвестиция
– бу фойда олиш мақсади билан мамлакатда ёки хорижда халқ хў-жалигининг турли тармоқларига давлат ёки хусусий капиталнинг узоқ муддатли қўйилмаларидир.
В.В.Бочаров ҳисоблайдики, инвестиция тадбиркорлик ва бош-қа кўринишдаги фаолият объектларига қўйилган барча турдаги мулкий ва интеллектуал қимматликлар бўлиб, натижада фойда (даромад) юзага келади ёки ижтимоий самарага эришилади.3
Ф.С.Тумусов инвестициянинг моҳиятини ёритишда қуйидаги-ча таъриф берган: «инвестиция пул маблағлари сарфи, даромад қисми сифатида, жорий истеъмолда эмас, балки такрор ишлаб чиқаришдаги барча ижтимоий ва индивидуал капиталдан фой-даланишни ва натижада пировард мақсад бўлиб янги, бир мунча юқори даромад олиш ёки келажакда ижтимоий самарага эришиш-
К.Р.Макконнелл, С.Л.Брю. Экономикс: Принципы, проблемы и политика. В 2-х т.: Пер. С англ. 11-го изд. Т. 1. – М.: «Республика», 1992. 399-б.
Э.Дж.Долан, Д.Е.Линдсей. Микроэкономика. – СПб.: 1994. 448-б.
В.В.Бочаров. Финансово-кредитные методы регулирования инвестиций. – М: «Финансы и статистика», 1999. 144-б.
ни ифодалайди». Ушбу таърифда муаллиф нафақат ресурс, бал-ки сарфлар ёндашувида бирга қўшишга ҳаракат қилиб, инвес-тицияни бир томонда ишлаб чиқариш фаолиятининг натижаси, иккинчи томондан, маълум вақтга истеъмолда фойдаланилмай-диган даромад қисми сифатида тушунтиради.
С.С.Боргаяковнинг фикрича, инвестицияларни мақсадга му-вофиқ икки жиҳати қараб чиқилади: захира категорияси сифа-тида ва оқим категорияси сифатида. Инвестициянинг моҳияти бўйича турли ёндашувлардан фарқли равишда муаллиф кўрсат-кичларни ўлчашнинг даврий жиҳатини бош мезон деб ҳисоб-лайди. Агар инвестицион кўрсаткичларни вақтга боғлиқ бўл-маган ҳолда ўлчаш мумкин бўлса (жамғарма ҳажми, капитал мулк микдори, маҳсулот миқдори ва ҳакозо), унда бу категория захира, акс ҳолда, мазкур кўрсаткич қандайдир динамик катего-рия сифатида вақтга боғлиқ равишда ўлчанса, унда бу оқим кате-горияга тегишлидир. Бундай ёндашув, бизнинг фикримизча, бир мунча «капитал қўйилмалар» ва «инвестиция» моҳияти-нинг боғлиқлигини ифода этади.
Инвестиция тушунчасига ягона ва тўлиқ таъриф бериш учун уни кенгроқ кўриб чиқиш лозим. Иқтисодий фаннинг турли қисм-ларида ва амалий фаолиятнинг турли соҳаларида инвестиция мазмуни ўзининг хусусиятларига эга.
Макроиқтисодиётда инвестициялар ишлаб чиқаришдаги янги воситаларга, турар-жойларга инвестициялар ва моддий захиралари-нинг ўсишига қилинадиган харажатлардан ташкил топадиган ялпи харажатларнинг бир қисми ҳисобланади. Инвестициялар – жорий даврда истеъмол қилинмаган ва иқтисодиётда капитал ўсишини таъминловчи ЯИМнинг бир қисмидир.
Сўнги йиллар давомида бозор ислоҳотларини ривожланиши натижасида «инвестициялар» атамаси кенг қўлланиладиган тушун-чалардан бири бўлиб қолди.
Ўзбекистон Республикасида инвестиция хусусида қонуний ҳужжатлар 1991 йилдан бошлаб қабул қилинди ва ўтган вақт мо-байнида такомиллаштирилди.
Ўзбекистон Республикасининг 2019 йил 25 декабрда қабул қи-линган «Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тўғрисида»ги қо-нунида инвестицияларга қуйидагича таъриф берилган:
