Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. У. Бурханов, Х. Х. Худойқулов

Wt = RW1 + W1

(7.3)

Ушбу алоқадорлик R даврдаги инвесторнинг даромадини ифодалайди, чунки охирги сармоя даромад даражасига тўғри-дан-тўғри алоқадорликда бўлиб, у қуйидаги математик кўриниш-га эга бўлади:

U = g (ER, σR)

(7.4)

Ўз ўрнида Уильям Шарп ушбу функцияни инвесторнинг аф-заллик функцияси (investor’s preference function), деб атайди.

Фонд бозори активларига оид илмий тадқиқот олиб борган хорижлик иқтисодчи олимлардан бири Джон Линтернинг илмий изланишларидаги асосий эътибор, активларни баҳолашнинг ик-кита муҳим муаммосини ҳал қилишга қаратилган. Биринчиси, бу рискга мойил бўлмаган инвесторлар томонидан қимматли қоғозлардан ташкил топган портфелнинг энг оқилонасини танлаш муаммоси бўлиб, унга кўра, қимматли қоғозлардан келадиган даромадлар ва рисксиз қимматли қоғозлардан олинадиган даро-мадларни инобатга олган ҳолда, инвестицияларнинг муқобил вари-анти ишлаб чиқилган. Унинг фикрига кўра, инвесторлар хоҳлаган вақтда портфелдаги қимматли қоғозларни қисқа муддатда сота оладилар.

Иккинчиси, агар инвесторлар қисқа муддатда қимматли қо-ғозларни сота олса, портфель рискини математик тенгламани ечиш йўли билан аниқлаш мумкин, лекин ковариация нолга тенг бўлса, энг яхши вариант қимматли қоғозларни қисқа муддатда сотишга рухсат бермаслик ҳисобланади. Агар ковариация нолга тенг бўлиб, қимматли қоғозлар қисқа муддатда сотилмаса, бундай ҳолатда бир марталик инвестицион қарорлар талаб қилинади, аммо бу етарли бўлмайди.

Шу билан бирга, Уильям Шарп ва Джон Линтерлар молиявий активларни баҳолаш жараёнида қуйидаги хусусиятларни ҳам эътиборга олиш лозимлигини кўрсатиб бердилар:

0. 
   Ҳамма инвесторларнинг самарали чегараси бўлиб, уларнинг инвестиция даромади максимал даражага кўтарилган нуқтаси ҳисобланади. Яъни, инвесторлар режалаштирилган давр охирида
   

209

МОЛИЯ БОЗОРИ ВА ИНВЕСТИЦИЯЛАР

инвестиция ҳажми ўсишини максимал даражада оширишга ҳара-кат қилишади. Бундай натижага муқобил инвестиция портфел-ларининг кутилган даромади ва ўртача квадрат четланиш орқали эришилади.

0. 
   Инвесторлар рисксиз фоиз ставкаларда ҳар қандай миқдорда маблағга эга бўлган активларни сотиб олиши ёки сотиши мумкин.
   
1. 
   Барча инвесторлар бир хил натижани кўзлайди ва келажакда кутилаётган даромад меъёри тақсимоти бир хил бўлишини иста-шади.
   
2. 
   Барча инвесторлар бир хил даврда инвестицияларини амал-га оширадилар.
   
3. 
   Инвестор ўзига тегишли бўлган акцияларнинг улушини сотиши ва сотиб олиши ёки қимматли қоғозлар портфелида ак-цияларнинг улушини бошқариши ҳам мумкин.
   
4. 
   Активларни сотиш ва сотиб олишда солиқ ва транзакцион харажатлар мавжуд эмас.
   
5. 
   Инфляция ёки фоиз ставкалари ўзгаришсиз бўлади.
   

0. 
   Капитал бозоридаги мувозанатда барча инвестициялар-нинг қиймати жуда юқори бўлади. Инвесторлар нархларнинг ўзгаришига таъсир қила олмайдилар.
   

Э.Фама фонд бозори активларини баҳолаш моделида «агар ак-тивлар бозори шаффоф бўлса, бозор портфели М да минимум дисперсия чегарасида бўлади», деган илмий хулосани илгари су-ради.1 Математик изоҳи шуни англатадики, бозордаги портфель барқарорлигини ушлаб туриш учун портфелнинг минимум дис-персиясини ушлаб туриш лозим бўлади. Хусусан, бозор потфелида N та рискли активлар бўлса, буни қуйидаги математик кўришда изоҳлаш мумкин: