Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. У. Бурханов, Х. Х. Худойқулов

Кирадиган пул оқими ўз моҳиятига кўра, лойиҳанинг молия-вий натижаси бўлиб, унинг шаклланиш манбаларига маҳсулот (иш, хизмат)ни сотишдан тушган тушум; ташқи агентларнинг кре-дит ва қарз маблағлари; акциялар қўшимча эмиссияси ҳисобига жалб қилинадиган акциядорлик сармоя; лойиҳага жалб қилинади-ган ва лойиҳани якунлаш пайтида баҳоланадиган активларни сотишдан тушган тушум; аниқ лойиҳа билан боғлиқ бошқа даро-мадлар кириши мумкин.

Чиқадиган пул оқими лойиҳага дастлабки сармоя қўйилмалар-нинг миқдорини аниқловчи инвестиция харажатларини ҳамда одатда лойиҳага жалб қилинган асосий активларга амортизация ажратмаларини1 ҳисобга олмаган ҳолда ишлаб чиқариш, сотиш харажатларни ўз ичига олган лойиҳа бўйича жорий молиявий тў-ловларни; кредит ва қарз маблағлари учун тўловлар; солиқ тўлов-лари; бошқа фойдадан тўловлар, шу жумладан қўшимча акция-дорлик сармояга дивидендларни тўлашни ўз таркибига олган.

Соф пул оқими инвестиция даврининг муайян вақт давр мо-байнида ҳақиқий пул маблағларнинг киримининг ва ҳақиқий пул маблағларнинг чиқимига айирмаси билан ифодаланади:

NCFt = CIFt – COFt .

(13.1)

бу ерда: NCF _t – вақт оралиғида соф пулнинг оқими; CIF_t – вақт оралиғида кирадиган пул оқими; COF_t – вақт оралиғида чиқадиган пул оқими.

Молиявий кўрсаткичларнинг прогнозини инвестиция дав-рининг оралиғи бўйича табақалашган ҳолда амалга ошириш ло-зим. Инвестицион давр оралиғи сифатида ой, чорак ёки йил деб

0. 
   Амортизацион ажратмалар номинал пул харажатлари ҳисобланади. Улар иқтисодий субъектларнинг харажатлар таркибига киритилиб, солиқ солиш фойда-сини камайтиради. Аммо, ҳақиқатда амортизацион ажратмалар ташқи агентларга тўланмайди ва иқтисодий субъектларида жамғарилади.
   

428

13-боб. ИНВЕСТИЦИЯ ЛОЙИҲАСИ ВА УНИ МОЛИЯЛАШТИРИШ

қабул қилиш мумкин. Муайян оралиқни биринчидан, пул кири-ми ва тўловларнинг режалаштирилган даврийлигидан, иккин-чидан ҳар бир оралиқ бўйича прогнозни олиш аниқлигидан келиб чиққан ҳолда танлаш лозим. Узоқ муддатли лойиҳалар учун инвестицион даврларни турли оралиқларга бўлиш тав-сия этилади. Масалан, лойиҳа амалга оширилишининг биринчи йил учун оралиқ одатда бир ой ёки чорак, кейинги йиллар учун

– бир йил деб қабул қилинади.

Инновация лойиҳалари пул оқимлари билан тавсифланиб, улар одатда, инвестиция даврининг алоҳида оралиғи давомида турли интенсивлигига эга. Бунда соф пул оқими лойиҳа бўйича инвестиция харажатлари сарфланаётган пайтида лойиҳанинг бошланғич, инвестиция босқичида салбий бўлиши мумкин ва аксинча, жорий киримлар жорий тўловлар миқдоридан ошиб кетадиган пайтда, лойиҳанинг фойдаланиш босқичида ижобий тус олади.

Лойиҳаларнинг иқтисодий самарадорлигини баҳолаш учун лойиҳанинг потенциал иштирокчилар томонидан турли вақт оралиғида олинадиган ёки сарфланадиган пул маблағларнинг турли қийматларини ҳисобга олиш лозим. Турли вақтдаги пул оқимларини таққослаш дисконтлаш – турли вақтдаги пул оқи-мини (киримни ва тўловларни) ягона вақт пайтига келтириш услуби билан амалга оширилади. Дисконтлаш услубининг мо-ҳияти келгусида турли вақтларда тўланадиган ва ёки олинадиган пул маблағларнинг эквивалентини топишдан иборат:

P = φ(Ft ),	(13.2)
бу ерда:

0. 
   (present value) – пул маблағларнинг жорий баҳоси;
   

F_t (future value) – t вақт пайтида тўланадиган (олинадиган) пул маблағлар (киримлар ва/ёки тўловлар) миқдори.

Келгуси киримлар (тўловлар)нинг пул эквивалентини аниқлашга имкон берадиган ҳисоблаш услуби сифатида мураккаб фоизлар формуласи қўлланилади. Энди ушбу формулани ягона тўлов шакли сифатида оддий пул оқими учун қўллашни кўриб чиқамиз. Унинг диаграммаси 13.2-расмда берилган.

429

МОЛИЯ БОЗОРИ ВА ИНВЕСТИЦИЯЛАР