Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. А. Омонов, Т. М.ҚОралиев



Download 6,76 Mb.
bet47/162
Sana24.02.2022
Hajmi6,76 Mb.
#214290
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   162
Bog'liq
Дарслик ПКБ Омонов Каралиев 02 02 2018

Пул бирлиги. Пул бирлиги ва унинг номи ҳукуматнинг тегишли қонун ва меъёрий ҳужжатлари асосида белгиланади. Қонун ва тегишли меъёрий ҳужжатлар асосида белгилаб қўйилган пул белгилари мамлакатда ягона тўлов воситаси вазифасини бажаради. Мамлакат иқтисодиётида муомалада бўлган пул бирлиги ўзининг номига эга бўлади. Миллий валютанинг номи барча мамлакатларда турлича номда юритилади. Масалан, АҚШда доллар, Буюк Британияда фунт стерлинг, Хитойда юан ва бошқалар (қуйидаги жадвалда жаҳон мамлакатларининг пул бирликларининг номлари келтирилган).
Жаҳон мамлакатлари миллий пул
бирлигининг номлари



Мамлакат



Миллий пули

Мамлакат



Миллий пули

Мамлакат



Миллий пули

Австралия

Dollar

Канада

dollar

Руминия

leu

АҚШ

Dollar

Қатар

riyal

Салвадор

colon

Албания

lek

Кения

shilling

Самоа

tala

Алжир

dinar

Кипр

pound

Саудия Арабистон

riyal

Ангола

kwanza

Қирғизистон

som

Сенегал

frank

Аргентина

peso

Қозоғистон

tenge

Сингапур

dollar

Арманистон

dram

Конго

frank

Слования

koruna

Афғонистан

afghani

Корея

won

Судан

pound

Б.А.Э

dirham

Коста Рика

colon

Сурия

pound

Бангладеш

taka

Қувайт

dinar

Сьерра – Леон

leone

Бахрайн

dnar

Латвия

lats

Тожикистон

somoni

Беларуссия

rubel

Левия

Omani

Танзания

shilling

Болгария

lev

Литва

litas

Того

frank

Боливия

boliviano

Мавритания

ouguiya

Тринидад ва Тобаго

dollar

Босня ва Герсогавена

marka

Макао

pataca

Туркия

lira

Ботсвана

pula

Македония

denar

Уганда

shilling

Бразилия

real

Малайзия

ringgit

Украина

hryvnia

Бурунди

frank

Мали

frank

Уругвай

peso

Буюк Британия

sterling

Марокко

dirham

Филиппин

peso

Венгрия

forint

Мексика

peso

Ҳиндистон

rupee

Венесуэла

bolivar

Миср

pound

Хитой

yuan

Ветьнам

dong

Мозамбик

metical

Чад

frank

Гватемала

quetzal

Молдовия

lev

Чехия

koruna

Гонг Конг

dollar

Монголия

togrog

Чили

Peso

Гренада

dollar

Намибия

dollar

Швецария

frank

Грузия

lari

Нигерия

frank

Швеция

krone

Дания

krone

Нидерландия

guilder

Шимолий Африка

rand

Доминика

peso

Никарагуа

cordoba

Шри Ланка

rupee

Европа Иттифоқи

euro

Норвегия

krone

Эквадор

sucre

Жордан

dinar

Озарбайжон

manat

Эрон

rial

Замбия

kwacha

Парагвай

guarani

Эстония

kroon

Зимбабе

dollar

Покистон

rupee

Эфиопия

birr

Индонезия

rupiah

Польша

zloty

Ямайка

dollar

Ироқ

dinar

Панама

balboa

Яман

rial

Исроил

sheqel

Россия

ruble

Янги Зелландия

dollar

Камерун

frank

Руанда

frank

Япония

yen



Баҳо масштаби – бу қийматнинг пул бирлигида акс эттириш воситасидир, пулнинг ўзига хос бўлган техник функцияси ҳам ҳисобланади. Муомалада олтин ва кумуш тангалар пул вазифасини бажарган пайтда баҳо масштаби, яъни миллий валютанинг баҳоси бевосита олтин ва кумуш тангалар орқали аниқланган. Яъни, қоғоз пуллар маълум миқдорда олтин ва кумуш тангалар билан таъминланган. 1971 – 1973 йилларда расмий равишда олтиннинг пул воситаси вазифасини бажариши ва қоғоз пулларнинг олтин билан таъминланганлиги бекор қилинди. Натижада, миллий валютанинг баҳо масштаби товарлар ва хизматлар ҳамда хорижий валюталарга нисбатан талаб ва таклиф асосида аниқланадиган бўлди, кўпчилик мамлакатлар миллий валютанинг қийматини аниқлашда дунёнинг етакчи валюталари ҳисобланган АҚШ доллари, евро, юан каби валюталарни асос қилиб олади. Мамлакатда баҳолар масштаби миллий пул бирлиги ва унинг элементлари орқали ўлчанади. Масалан, Ўзбекистонда “Сўм” ва 100 тийин.
Пулнинг турларималакатдаги қонуний тўлов воситаси ҳисобланади. Ҳозирги пайтда ҳеч қандай мамлакатда металл пул тизими амал қилмайди. Пулнинг асосий турлари сифатида кредит билетлари (банкнота), шунингдек, давлатнинг хазина билетлари ва тангалар тўлов воситасини бажаради.
Банкнота (банк билетлари) – бу қонуний тўлов воситалари ҳисобланиб, мамлакат Марказий банки томонидан муомалага чиқарилади ва тартибга солинади.
Хазина билетлари – қоғоз пул бўлиб, мамлакат Молия вазирлиги томонидан давлат бюджети тақчиллиги ва қўшимча харажатларни қоплаш мақсадида муомалага чиқарилади. Банкноталардан фарқи шундаки, ушбу пуллар ҳеч қандай қимматбаҳо металл билан таъминланмаган бўлиб, олтин ва кумушга алмаштириш мумкин бўлмаган. Хазина билетлари пул тизимининг дастлабки даврларида жорий этилган бўлиб, мамлакат Молия вазирлиги Марказий банк билан бир қаторда пул чиқариш ҳуқуқини ўзида сақлаб қолган. Ҳозирги пайтда барча мамлакатларда миллий валюта ва пул муомаласи барқарорлигига тўлиқ Марказий банк масъул эканлиги туфайли ҳеч қандай мамлакатда Молия вазирлиги хазина билетларини муомалага чиқармайди. Агар бдюжет тақчиллигини қоплаш учун маблағ зарур бўлса ушбу маблағни Марказий банкдан кредит сифатида олади.
Танга – металл қуймадан, мамлакатнинг қонуний тўлов воситаси сифатида турли қийматларда муомалага чиқарилади. Иқтисодий адабиётларда тангалар “майдаловчи пул” тарзида ҳам талқин этилади, бунинг боиси шундаки, тангалар кичик қийматда муомалага чиқарилиб, савдо – сотиқ ишларида қайтимларни беришда қўлланилади. Албатта, бунинг учун мамлакат миллий валютаси барқарор ва сотиб олиш қобилияти юқори бўлиши мақсадга мувофиқ.
Пул бирликлари ва белгиларини эмиссия қилиш тартиби ва уларнинг таъминланганлик асослари. Ҳар бир мамлакат ўзининг миллий валютасини эмиссия қилиш тартиби ва қоидаларини мустақил равишда амалга оширади. Мамлакатда миллий валютани эмиссия қилиш, муомалага пулларни чиқариш ва муомаладан қайтариб олиш тартибини Марказий банк амалга оширади. Муомаладаги пул бирликлари Марказий банкнинг барча активлари ва мамлакатдаги моддий товар қимматликлар билан таъминланади.
Пул муомаласини тартибга солишнинг усуллари. Мамлакатда пул муомаласини тартибга солишнинг асосий мақсади миллий валютанинг барқарорлигини таъминлашдан иборат бўлиб, ушбу вазифани Марказий банк амалга оширади. Марказий банк пул муомаласини тартибга солишнинг асосий инструментлари сифатида мажбурий захиралар сиёсати, қайта молиялаш сиёсати, очиқ бозордаги операциялари, депозит сиёсати ва валюта сиёсатини амалга оширади. Марказий банк ушбу инструментлар орқали товар массаси ва пул массаси ўртасидаги ўзаро мутаносибликни тартибга солади. Бундан асосий мақсад мамлакат миллий валютасининг барқарорлигини таъминлашдан иборат.
Мамлакатда пул оборотининг таркиби ва уни ташкил этиш. Пул обороти ўз таркибига нақд пулли ва нақд пулсиз ҳисоб – китобларни олади. Иқтисодиётда амалга оширилаётган пул оборотининг асосий қисми нақд пулсиз ҳисоб – китоблар улушига тўғри келади. Пул оборотининг таркиби, тартиби ва назорати Марказий банк томонидан амалга оширилади.
Ҳар бир мамлакатда пул тизимининг таркиби, амал қилиш усуллари ва тартиби давлатнинг тегишли қонунлари асосида ўрнатилади.
Пул тизимининг мустаҳкамлиги ва унинг барқарорлигига турли омиллар таъсир қилади. Хусусан:
а). Мамлакат Марказий банкининг пул – кредит сиёсатини амалга оширишдаги мустақиллиги. Кўпчилик ҳолларда Марказий банк пул – кредит сиёсатини амалга оширишга ҳукуматнинг аралашуви ва тазийқи натижасида миллий валютанинг сотиб олиш қобилияти заифлашади, мамлакат банк тизимига аҳолининг ишончи пасайиб кетади. Бунинг натижасида пул тизими нобарақарор бўлиб, Марказий банк томонидан олиб борилаётган пул – кредит сиёсати ўзининг тегишли самарасини бермайди.
б). Хўжалик юритувчи субъектларнинг молиявий барқарорлиги ва рақобатбардошлиги. Мамлакатнинг иқтисодий жиҳатдан мустаҳкамлиги ва ишлаб чиқарилаётган товарлар ва кўрсатилаётган хизматларнинг рақобатбардошлиги пул тизимининг брақарорлигини таъминлашга бевосита хизмат қилади. Чунки бозор муносабатларининг чуқурлашуви мамлакатлар ўртасида иқтисодий интеграцияни ривожланишига ва иқтисодиётнинг глобаллашувига олиб келади. Ушбу шароитда олиб борилаётган макро ва микроиқтисодий сиёсат тегишли самарани бермаса, мамлакатда импортнинг ҳажми экспортга нисбатан ортиб кетиши кузатилади. Бу эса ўз навбатида пул тизимининг барқарорлигига салбий таъсир кўрсатади.
Хулоса ўрнида таъкидлаш жоизки, пул тизими ва унинг элементларини ривожланиш, шунингдек, самарали ташкил этилишига қатор омиллар таъсир қилади. Булардан асосийлари сифатида мамлакат иқтисодиётининг рақобатбардошлиги ва барқарорлигини таъминланганлиги ҳисобланади.



Download 6,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   162




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish