Ўзбекистон республикаси олий ва ўрата махсус таълим вазирлиги солиқ академияси

6-chizma. Oligo’olistik bozordagi narxning shakllanishida talab egri chizig’ining «sinishi».
Oligo’olist-firma o’z tovari narxini R₀ dan R₁ ga oshirgan taqdirda qolgan oligo’olistlar «inkor etish» hatti-harakatini qo’llashlari natijasida talab egri chizig’i yana «sinadi». Oldingi D₁D₁ ko’rinishdagi talab egri chizig’i endi D₃ED₁ ko’rinishini oladi. Agar boshqa oligo’olistlar ham o’z tovarlari narxini oshirganlarida, mazkur oligo’olist-firmaning tovariga bo’lgan talab hajmi Q₂ ga qadar qisqarishi lozim bo’lsa, bunday hatti-harakatning amalga oshirilmasligi natijasida bu qisqarish Q₃ ga qadar davom etadi, ya’ni bozordagi sotish hajmini yo’qotish darajasi oshib ketadi.

Yuqoridagi fikr-mulohazalardan ko’rinadiki, oligo’oliya sharoitida ishlab chiqaruvchilar narxni ko’’roq o’zaro kelishish orqali belgilashga harakat qiladilar.

O’z mahsulotlariga bozor narxini o’rnatishda oligo’olistlar tomonidan «narx bo’yicha etakchilik» hatti-harakati keng qo’llaniladi. Bu hatti-harakat narx vositasida raqobatlashuvni inkor etib, mazkur tarmoqqa kiruvchi barcha oligo’olist-firmalarning narxni shakllantirish va uni o’zgartirishda etakchi oligo’olist-firmaga ergashishlarini taqozo etadi. Odatda tarmoqdagi eng yirik firma etakchi sifatida maydonga tushadi. Narx bo’yicha etakchi firma boshqalarga qaraganda iqtisodiy jihatdan ancha ustun bo’lsada, u o’zining hatti-harakatini faqat narx jihatdan tazyiq o’tkazish asosida amalga oshira olmaydi. Narxni shakllantirishda etakchi-firma boshqa ergashuvchi-firmalarning ham manfaatlarini e’tiborga olmog’i lozim. Bu manfaatlar ularning xarajatlarini qo’lash, me’yordagi foydani ta’minlash, mahsulotlarini sotishga sharoit yaratish kabi holatlar orqali namoyon bo’ladi. Agar talab yoki ishlab chiqarish xarajatlarining o’zgarishi natijasida bozor narxi oligo’olistik kelishuv doirasidagi firmalarning manfaatlariga muvofiq kelmay qolsa, etakchi firma darhol narxlarni o’zgartirishi lozim bo’ladi.