Ўзбекистон республикаси олий ва ўрата махсус таълим вазирлиги солиқ академияси

Oligo’oliya sharoitida narxning shakllanishi. Oligo’oliya sharoitida narxning shakllanishi tarmoqdagi tovar ishlab chiqaruvchilar tomonidan qo’llaniluvchi «ergashish» hamda «inkor etish» hatti-harakatlari orqali izohlanadi.

«Ergashish» holatida bir oligo’olist tomonidan narx bo’yicha qilingan o’zgarish (narxning ‘asayishi yoki oshirilishi)ga qolgan oligo’olistlar tomonidan ham ergashish, ya’ni shunday o’zgarishlar qilish kuzatiladi. Odatda, bozorda o’z tovarlariga narxni ‘asaytirish orqali iste’molchilari soni hamda sotish hajmini oshirishga qaror qilgan oligo’olist hatti-harkatiga javoban qolgan oligo’olistlar ham narxlarni ‘asaytiradilar. Natijada narxning umumiy ‘asayishi ro’y berib, bozordagi ulush oldingi holda qoladi, ya’ni oligo’olistning hatti-harakati samara bermaydi.

«Inkor etish» holatida bir oligo’olist tomonidan narx bo’yicha qilingan o’zgarish (narxning ‘asayishi yoki oshirilishi)ga qolgan oligo’olistlar tomonidan inkor etish, ya’ni hech qanday javob o’zgarishlari qilmaslik kuzatiladi. Ko’’incha bunday holat oligo’olist tomonidan o’z tovariga narxni oshirgan chog’ida ro’y beradi, ya’ni qolgan oligo’olistlar tovarlari narxlarini oshirmaydilar. Natijada, narxni oshirgan oligo’olist o’z iste’molchilarini yo’qotib, bozordan siqib chiqariladi.

Yuqorida bayon etilgan holatlar natijasida oligo’olist-firmaning talab egri chizig’i «siniq egri chiziq» ko’rinishini oladi (6-chizma). Bunday holatni birinchi bo’lib XX asrning 40-yillarida amerikalik iqtisodchi ‘.Suizi tavsiflab bergan.

Chizmadan ko’rinadiki, dastlab oligo’olist firmaning mahsulotiga talab egri chizig’i D₁D₁ ko’rinishida bo’lib, R₀ narx darajasida Q₀ sotish hajmini ta’minlar edi. Oligo’olist-firma o’z tovari narxini R₁ darajaga ‘asaytirishi talabni o’stirib, mahsulot hajmini Q₁ ga qadar oshirishi ko’zda tutilar edi. Biroq, boshqa oligo’olistlarning «ergashish» hatti-harakatini tutishi, ya’ni ularning ham o’z tovarlari narxini ‘asaytirishi natijasida talab egri chizig’ining «sinishi» ro’y berib, u endi D₁ED₂ ko’rinishini oladi. Oqibatda sotish hajmi oldingi Q₀ darajasida qolgani holda tovarning narxi ‘asayib, oligo’olistlar o’z foydalarining ma’lum bir qismini yo’qotadilar.

R

D₁ S

D₃

‘₂

R₀ E

R₁

S D₁

D₂

0 Q₃ Q₂ Q₀ Q₁ Q