Ўзбекистон республикаси олий ва махсус таълим вазирлиги

Перлит синфдаги болғаланувчи чўян
учун юқори мустаҳкамлик, ейилишга чидамлилик, ўрта пластиклик, яхши 
антифрикцион хоссалар хосдир. Аммо болғаланувчан чўяннинг кулранг 
чўянга қараганда қуймакорлик хоссалари нисбатан паст, хусусан, паст 
оқувчанлик, юқори киришиш ва дарз кетиш мойиллиги.
Шарсимон графитли жуда пухта чўянлар
машинасозликда кенг 
қўлланилади. Қуймакорлик хоссалар бўйича бу чўян пўлатга яқин, яъни унда 
оқувчанлиги паст, киришиш юқори, демак қуйма носозликлар кўп учрайди. 
Жуда пухта чўяндан тайѐрланган қуймаларнинг таннархи углеродли 
пўлатларга қараганда 25% га кам, аммо кулранг чўянга қараганда 20% га 
юқори. Деталл массаси камайса ѐки ишлаш вақти узайса, кулранг чўянни 
жуда пухта чўянга алмаштириш мақсадга мувофиқ.
Жуда пухта чўяндан оғир юкланишда ишлайдиган ва деворлари қалин 
деталлар тайѐрланади: йирик тирсакли валлар, тишли ғилдираклар, прокат 
жўвалар ва зарбали юкланишда ишлайдиган прокат, болғалаш-пресслаш 
қурилмаларнинг бошқа деталлари. 
Пўлат 
Пўлат
– 
қуйма материал сифатида бир вақтнинг ўзида ҳам 
мустаҳкамлик, ҳам юқори пластиклик, юқори ишончлилик ва узоқ муддат 
ишлаши талаб қилинганда қўлланилади. Пўлат яхши пайвандланади ва 

---

25 
мураккаб қуйма–пайвандлаш деталларни олиш учун ишлатилади. Пўлат 
қуймаларнинг механик хоссалари тегишли термик ишлов берилгандан кейин 
поковкаларадан қолишмайди.
Қуйма пўлатлар шартли равишда учта гуруҳга бўлинади: конструкцион 
пўлатлар (легирланмаган ва легирланган), асбобсозлик пўлатлар ва махсус
хоссали пўлатлар. 
Конструкцион пўлатлар
дан асосан механик (статик, 
динамик, титраш) юкланишда ишлайдиган деталлар, 
асбобсозлик 
пўлатлар
дан қуйма асбоблар,