Ўзбекистон республикаси олий ва махсус таълим вазирлиги

Чизиқли киришиш
– 
суюқ металл ҳароратидан атроф муҳит 
ҳароратигача совиш пайтида қуйманинг чизиқли ўлчамларининг кичрайиши. 
Бу киришиш қуйидаги формуладан аниқланади: 
100



кол
куй
кко
чиз
l
l
l

, 
бу ерда ε
чиз 
– чизиқли киришиш, % , ℓ
қол
ва ℓ
қуй 
– қолипни ва қуймани 
20
о
С температурада чизиқли ўлчамлари. 
Ҳажмий киришиш
– қотишма ҳажмининг қотиш ва совиш жараѐнида 
камайиши. Ҳажмий киришиш қуйидаги формуладан аниқланади: 
чиз
кол
куй
кол
хаж
V
V
V


3
100




бу ерда ε
хаж 
– ҳажмий киришиш, % , V 
қол
ва V
қуй 
– қолипни ва қуймани 
20
о
С ҳароратдаги ҳажмлари.
Киришиш миқдорига қотишманинг кимѐвий таркиби, қуйиш 
температураси, совиш тезлиги, қуйма ва қолипнинг тузилиши таъсир 
қилади. 
Киришиш 
қуймалардаги 
бўшлиқларнинг, 
дарзларнинг, 
қийшайишларнинг ҳосил бўлишида намоѐн бўлади. 

---

22 
Киришиш ғовакликлари
– киришиш натижасида қуйма ҳажмида ҳосил 
бўлган бўшлиқлар тўдаси. Эриган металлнинг қотиши устида қаттиқ металл 
қобиғининг пайдо бўлишидан бошланади. Суюқ металлда қобиқга қараганда 
киришиш кўпроқ бўлгани учун қотмаган қисмда металл ҳажми камайиб 
боради, яъни кристалланиш жараѐнида суюқ металл етказилиб турмаса 
киришиш ғоваклиги ҳосил бўлади.
 
Киришиш бўшлиқлар тўдаси
. 
Бундай бўшлиқлар тўдаси қуймани 
охирида қотаѐтган қисмларида пайдо бўлиши мумкин.
Киришиш бўшлиқларсиз қуймани олиш учун қуйма қотганча қолипга 
суюлтирилган метал узилмасдан етказилиб турилиш керак. Бунга эришиш 
учун қуймаларда атайлаб ортиқча бўшлиқлар қолдирилади, булар қуйманинг 
охирида қотадиган қисмларига суюқ металлни етказилишини таъминлайди. 
Қолипга ўрнатиладиган металл совиткичлар қуйманинг қалин 
қисмларининг совишини тезлаштиради, совишнинг бир текис боришини 
таъминлайди ва шу билан киришиш бўшлиқларининг пайдо бўлишини 
олдини олади.
Қуйманинг совиш жараѐнида киришиш бўшлиғининг механик ва термик 
жиҳатдан ўсиши секинлашади. Бу ички зўрикишларнинг ошиб кетишига 
олиб келади. Механик секинлашиш қуймани қолип сиртига ишқаланиш 
натижасида, термик секинлашиш қуйманинг ҳар хил қисмларининг совиши 
бир текис бўлмагани учун пайдо бўлади.
Қуймаларнинг қалин ва юпқа қисмлари бир хил қотмагани, киришишни 
секинлашгани учун ички зўриқишлар кучаяди ва натижада 
дарзлар
пайдо 
бўлади. Қуйманинг бирон бир қисмида ички зўриқишлар қуйма 
материалларнинг мустаҳкамлик чегарасидан ошса, шу ерда иссиқ ѐки совуқ 
дарзлар ҳосил бўлади. Агар қуйма материали юқори мустаҳкамликка эга 
бўлса, у ҳолда ички зўриқишлар деталнинг қийшайиб кетишига олиб келади.