Ўзбекистон республикаси олий ва махсус таълим вазирлиги

Бир марталик гил – қумли қолипларда
қуйма олиш энг кўп тарқалган 
усуллардан бири бўлиб, бир неча граммдан бир неча тоннагача ҳам яккалаб, 
ҳам кўплаб ишлаб чиқаришда қўлланилади. 
Юпқа деворли қуймаларни олиш учун қўплаб ва сериялаб ишлаб 
чиқаришда 
қобиқли қолипларда
қуйиш усули қўлланилади. Бу усулни 
автоматлаштириш осон, ҳамда қуймалар жуда аниқ ва силлиқ чиқади. 
Опокалар бу усулда ишлатилмайди ва натижада қолип материалларнинг 
сарфи 8-10 марта камаяди. 
Пўлат ва эриш температураси 1600
0 
С гача бўлган қийин ишланадиган 
металлардан ҳамда рангли металл ва қотишмалардан оғирлиги 15 кг гача 
бўлган қуймалар 
суюқланадиган моделлар
ѐрдамида қуйиб олинади. Бу усул 
қуймаларнинг юқори аниқлигини ва сирт тозалигини таъминлайди.
Кокилларда (металл қолипларда)
оддий бўшлиқсиз қуймаларни ва 
мураккаб тешик-бўшлиқлари бўлган фасон қуймаларни олиш мумкин. Тез 
совигани учун қуймалар майда донали пухта бўлади. Кокилларда юпқа 
деворли қуймаларни олиш қийин ҳамда чўян қуймаларнинг сирти оқаради 
(углерод камаяди) ва сиртда юқори ички зўриқишлар пайдо бўлади. 
Кокилларга қуйиш усулининг асосий камчилиги кокилнинг ва технологик 
мосламаларнинг қимматлигидир.
Қуйишни у ѐки бу усулини танлаш тайѐрланадиган дастурига (деталлар 
сонига), хомакиларнинг геометрик аниқлигига ва сирт тозалиги қўйилган 
талабларига, иқтисодий талабларига ва бошқа омилларга боғлиқ.

---

20 
Кокилларда қуйма олиш жараѐнининг энг кўп мехнатни талаб қиладиган 
ва мураккаб операцияси - қолипни тайѐрлашдир. Яккалаб ва кичик сериялаб 
ишлаб чиқаришда қолиплар дастаки усулда, сериялаб ва кўплаб ишлаб 
чиқаришда қолиплар махсус машиналар ѐрдамида тайѐрланади. Ҳар бир 
номдаги қуйма учун алоҳида қолип тайѐрланади.
Қуйманинг қолипи ишчи бўшлиқни хосил қилувчи элементлар 
мажмуасидан иборат. Бу ишчи бўшлиқ суюлтирилган метал билан 
тўлдирилганда қуйма шаклланади. (2.1 расм). 
Қолип 
қуйма 
моделлари ѐрдамида қуйма 
опокаларда тайѐрланадиган 
пастки (1) ва юқорги (2) 
ярим қолиплардан иборат. 
Қуйма опокалар (3) қолип 
материалларининг 
чегараларини сақлаб туриш 
учун мўлжалланган. 
Юқори ва пастки ярим 
қолиплар бир – бирига 
нисбатан аниқ жойлашиши учун опокаларда махсус ўқлар мавжуд. 
Бўшлиқларни ва тешикларни ҳосил қилиш учун қолип ичига ушбу бўшлиқ ва 
тешикни ўрнига стерженлар (5) ўрнатилади. Стерженлар махсус стержен 
қутиларда қолип материалларидан тайѐрланади. 
Суюлтирилган металлни қолипга қуйиш, қолипни тўлдириш ва чиқиб 
кетишини таъминлаш учун бир неча элемент: литник бўшлиғи, вертикал 
канал, шлактутқич, металл билан таъминловчи қисм, випор (4) дан иборат 
бўлган литник тизими (6) мўлжалланган.
Қуймаларнинг қалин деворларини тезроқ совитиш ва ички 
зўриқишларнинг олдини олиш учун “совитгичлар” деб номланадиган металл 
пластиналар қўлланилади. Бунда ички ва ташқи совитгичлар ажратилади. 
Ички совитгичлар одатда, суюлтирилган металл материалидан тайѐрланади, 
уларнинг ҳажми совитилаѐтган жойдаги металлнинг 8-10% ни ташкил этади 
ва қолип тўлдирлганда улар эриб кетиши керак.
Ташқи совитгичлар одатда чўян ѐки пўлат пластиналардан тайѐрланади 
ва қолипнинг ѐки стерженнинг қум қисмига ўрнатилади. Буларнинг 
ўлчамлари ўзига қанча иссиқликни олишига қараб ҳисобланди. Ташқи 
совитгичлар қуйма сиртига ѐпишиб қолмаслиги учун уларга махсус бўѐқлар 
сурилади. Қуйма қотгандан кейин ташқи совитгичлар қайта фойдаланиш 
учун қолипдан олинади.