Ўзбекистон республикаси олий ва махсус таълим вазирлиги

Иссиқ дарзлар 
кристалланиш жараѐнида металлнинг температураси 
солидус температурасига яқин бўлганда ҳосил бўлади. Дарзларнинг сиртлари 
оксидланган бўлиб, улар кристаллар чегараси бўйлаб тарқалади. Қотишма 
таркибида нометалл қўшимчалар кўп бўлганда қуймада иссиқ дарзларнинг 
ҳосил бўлишига мойиллик ошади. Иссиқ дарзлар пайдо бўлишига ттурган 
жойлар сабаб бўлиши мумкин. Суюқ металлнинг қуйиш температураси 
юқори бўлса, доналар тез ўсади, температура градиенти ошади ва дарзлар 
пайдо бўлишига эҳтимоллик кучаяди. Иссиқ дарзларнинг олдини олиш учун 
майда донали структурани шакллантириш, қуймани қалин ва юпқа 
қисмларини бир вақтда совитиш, қуйиш температурасини пасайтиришга 
интилиш керак. 
Совуқ дарзлар
қотишма тўлиқ қотгандан кейин эластик деформациялар 
туфайли кўпинча юпқа деворли, шакли мураккаб қуймаларда пайдо бўлади. 
Қотишманинг юпқа деворлари қалин қисмига қараганда тез совийди, бу 
қуймада жуда катта мустаҳкамлик чегарасидан ошиб кетадиган 
зўриқишларга ва дарзлар пайдо бўлишига олиб келади. Металл киришиши 
қанча юқори, қуйманинг иссиқлик ўтказувчанлиги қанча паст бўлса совуқ 
дарзлар кўпаяди. 
Қуймада зарарли қўшимча (фосфор, олтин гугурт ва ҳ.з.)лар кўп бўлса 
совуқ ҳолда дарзлар пайдо бўлиш хавфи ошади. Совуқ дарзларни пайдо 

---

23 
бўлишини олдини олиш учун металл совиткичларни, пластиклиги юқори 
бўлган металларни, қуймаларни бўшатиш ва қуймаларнинг бир текис 
совишни таъминлайдиган бошқа чораларни қўллаш лозим. 
Қотишмаларнинг 
юқори газ ютувчанлиги
қотиш жараѐнида салбий 
таъсир қилиб ғовакликка олиб келади. Газ ғовакликларнинг пайдо бўлишига
қолип материали таъсир қилади. Қолип материалининг газ ўтказиш хоссаси 
қанча юқори бўлса, шунча кўп газ қуймадан чиқиб кетади ва бундай 
носозликлар кам бўлади. 
Ликвация 
деганда қуйманинг ҳар хил қисмларининг кимѐвий таркиби 
бир жинсли бўлмагани тушунилади. Бу ҳолат қотишма бир текис қотмаса ва 
натижада кимѐвий таркиби диффузия йўли билан бирхиллашмаса вужудга 
келади. Ликвациянинг иккита тури ажратилади: дентритли ликвация ва 
зонали (минтақавий) ликвация.