Ўзбекистон Республикаси Олий ва махсус ўрта таълим вазирлиги олий ўқув юртларининг талабалари учун дарслик сифатида тавсия этган

51 -расм. Ҳарорат тезлигининг жараён тезлигига таъсири u: 1 2 3 4	ва газ умумий
52 – расм. Идеал режимда иккала фазанинг таъсирлашув ва харакат кўринишлари: а,б,в-иккала фаза идеал сиқиб чиқариш режимида; а-қарама-қарши оқим; б- бир томонлама оқим; в- кесишган оқим; г,д-биринчи фаза идеал сиқиб чиқариш режимида, иккинчиси- тўлиқ аралаштириш режимида; е- иккала фаза тўлиқ аралаштириш режимида,

Гетероген жараёнларни ҳисоблашда, моделлашда мувозанатга яқинлашиш кўрсаткичи мувозанат критерияси билан баҳоланади;
_Ра ¹ _Хамал  ^Самал (5.1)
(1 Хамал) Смув
бу ерда: Х_амал- масса узатиш қайтар реакцияларда амалий маҳсулот чиқиши;
C_амал,С_мув амалдаги ва мувозанат ҳолатдаги компонентлар концентрацияси.
Гетероген жараён тезлиги маҳсулотнинг асосий миқдори ёки жараён тезлиги коэффициенти билан ҳарактерланади. Маҳсулотнинг асосий (хақиқий) миқдори бир қанча сабабларга боғлиқ:
а) кимёвий реакция тезлигига;
б) модда алмашинув тезлигига;
в) аппарат ўлчовига.
Кимёвий реакция билан боғлиқ бўлган гетероген жараёнлар уч хил бўлиши мумкин:
1.Реакция сиртлар ажралиши фазасида бориши мумкин (Қ – С, Қ – Г, Г – С, ); 2.Реакция бирор фаза хажмида, бошқа фазадан модда ўтгандан кейин бориши мумкин (Г – С, С – С, К – С ва бошқа);
3.Реакция янги пайдо бўлган фазада бориши мумкин;
Умумий ҳолда гетероген жараён тезлиги ушбу тенглама билан ифодаланади;
_ ^dG _ kF_C k _ ^ (5.2) d FC
Муҳитга қараб (Қ – Г, Г – С) ҳаракатдаги куч (С), F – тўқнашиш сирти характери ўзгаради. С ни кўпайтириш реакцияга кирувчи моддалар концентрациясини ошириш билан амалга оширилади.
Ф азалар орасидаги сиртини кўпатириш, аппаратни такомиллаштириш орқали эришилади ҳамда суюқлик ҳаракати шароитини ўзгартириб эришиш мумкин. Константани кўпайтириш учун таъсир қилувчи фазалар ҳаракатини ошириш, ҳамда ҳароратни оптимал қийматига ошириб эришилади. Катализатор қўллаб ҳам ошириш мумкин. Реакция тезлиги реакцияга кирувчи фазаларнинг аралашиш ҳарактерига ҳам боғлиқ.