Ўзбекистон Республикаси Олий ва махсус ўрта таълим вазирлиги олий ўқув юртларининг талабалари учун дарслик сифатида тавсия этган

20- ж а д в а л
Синтетик материаллар ишлаб чиқариш нефть-газ хом ашёсининг
салмоғи %)

Чет эл мамлакатларда органик синтез саноатида ишлатиладиган хом ашёлар орасида нефть-кимёвий хом ашёнинг, салмоғи каттадир (18-жадвал).
21-жадвал
Чет эл мамлакатларнинг органик синтез саноатида нефть-кимёвий хом ашёнинг салмоғи

Нефть-газ хом ашёси-кимёвий хом ашёнинг бошқа энг муҳим турлари орасида ҳозир энг юқори ўринда туради. Буни МДҲ да пластик массалар ишлаб чиқаришиинг хом ашё базаси структурасининг ўзгариши мисолида яққол кўриш мумкин (21-жадвал).
22- ж а д в а л
МДҲда пластик массалар ишлаб чиқаришда хом ашёдан фойдаланиш структураси (%)

Пластмассалар ишлаб чиқаришда кўмирни қайта ишлаш ҳолатлари ўсимлик хом ашёдан фойдаланишнинг бирмунча кисқариши ҳисобига нефтни ва газни қайта ишлаш маҳсулотларининг ортиши жадвалдан кўриниб турибди. Нефть-газ хом ашёсидан фойдаланишнинг тез ўсиб бориш тенденциясининг тўғрилиги органик синтезнинг баъзи энг муҳим маҳсулотлари, масалан МДҲда этил спирт ишлаб чиқариш хом ашё базасининг структураси тахлил қилинганда ҳам очиқойдин кўринади (20-жадвал).
23- ж а д в а л
МДҲда этил спирт ишлаб чиқаришда хом ашёдан фойдаланиш
структураси

Табиий газ қазиб чиқаришнинг жадал ривожланиши ва шу газ асосида кимёвий маҳсулотлар ишлаб чиқаришнинг техника-иқтисодий самарадорлиги юқори эканлиги (21-жадвал) мамлакатимизнинг ёқилғи балансини халқ хўжалигига катта фойда келадиган қилиб тубдан яхшилашга ва органик синтез саноати учун қулай хом ашё базасини вужудга келтиришга имкон беради.
24-ж а д в а л
Табиий газдан ва маҳсулотнинг таннархи 100% деб қабул қилинган)

Аммиак ишлаб чиқаришни кокс ва кўмирдан табиий газга ўтказиш конвертор газининг олиниш технологиясини ўзгартирибгина қолмай, балки бу газни қайта ишлаш билан боғлиқ, бўлган бошқа цехларнинг ишини ҳам яхшилади. Газда карбонат ангидриднинг миқдори камайганлиги муносабати билан тозалаш, компрессор цехларида асбоб-ускуна (аппаратлар) борлигидан олинадиган маҳсулот унуми ортди. Бир тонна аммиак ишлаб чиқаришга кетадиган хом ашё ва материаллар сарфи нормаси камайди ва аммиак камроқ меҳнат сарфлаб олинадиган бўлди. Газогенератор цехининг ва сув тозалаш цехидаги дегазация иншоотларининг чиқиндилари территорияли ифлослантириб турарди; табиий газга ўтилгандан кейин цехларда чанг ва зарарли газлар миқдори камайиши туфайли меҳнат шароитлари яхшиланди ва бу ҳам иш унумининг ортишида муҳим роль ўйнади. Аммиак ишлаб чиқариш табиий газга ўтказилганлиги қандай иқтисодий самара берганлигини кўриб чиқамиз, бунда конвертор газининг таркибини асос қилиб оламиз (25-жадвал). 25- ж а д в а л