Ўзбекистон республикаси олий мажлис сенати аграр, сув хўжалиги масалалари ва экология

 
 
ИСТИҚБОЛЛИ “ЎзПИТИ–201” ҒЎЗА НАВИНИНГ БИОЛОГИК, МОРФОЛОГИК 
ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ҚИСҚАЧА ПАРВАРИШЛАШ АГРОТЕХНИКАСИ 
 

Х.Эгамов, Г.Мирхамидова, О.Қодиров 
Андижон қишлоқ хўжалик институти
 
Охирги йилларда (1990-2001 йиллар) навларни синаш Давлат комиссиясидан 150 дан зиѐд юқори 
Ҳ
осилли, яхши сифатли, чидамли навлар ўтқазилиб, улардан аксарият 20 таси ишлаб чиқаришга тавсия 
этилган. Бу навлар юқори 
Ҳ
осилли бўлиб (40-52 ц/га), касалликларга чидамлироқ, тола чиқиши ва толанинг 
сифати жихатидан илгариги навлардан анча устун туради. Шу борада олиб борилган қатор изланишлар 
натижасида истиқболли ―ЎзПИТИ-201‖ ғўза нави яратилди ҳамда ушбу ғўза нави ишлаб чиқаришда салмоқли 
ўринни эгаллайди. 
―ЎзПИТИ-201‖ нави ПСУЕАИТИ Андижон илмий- тажриба станцияси селекциячилари Х.Эгамов, 
Т. Комилов ва бошқалар томонидан Андижон-40 х 175-Ф навларини ўзаро чатиштириб, кўп марта 
танлаш йўли билан яратилган.
 
―ЎзПИТИ-201‖ навининг тупи конуссимон шаклда, ихчам, бўйи 105-110 сантиметр. Пояси 
мустахкам, ѐтиб қолмайди, кучсиз тукланган. Шохланиши 2- типга мансуб, биринчи ҳосил шохи 5-6 
бўғиндан чиқади, ўртапишар навлар гурухига киради, амал даври 120-122 кун. Барглари ўртача 
катталикда, 3-5 бўлмали, қирқилгансимон, кучсиз тукланган. Гули ўртача катталикда, гултож барглари оч 
сариқ рангда. Кўсаклари ўртача катталикда, овалсимон, 4-5 чаноқли. Бир дона кўсакдаги пахта вазни 5,8-
6,1 грамм. Чигити тукли, кулранг. 

---

312 
Пахта толаси чигит қобғида етиладиган ингичка, узун, силлиқ ва пишиқ табиий тола ҳисобланади. 
Пахта толаси, асосан, тўқимачилик саноатида турли ип газлама (сатин, батист, зефир, тўр, поплик ва х.к.) 
трикотаж ва бошқалар ишлаб чиқарилади, йигирилган ип тайѐрланади. Чигит қобиғида ривожланиб 
борадиган пахта толаси уруғкуртак пўстидаги жуда узун ўсиб кетган хужайрадир (толахужайра).Ғўзанинг 
қайси турга мансублигига, хужайраларнинг ривожланиш даври ва функцияларига қараб, чигитқобиғи 
таркибига кирадиган хужайраларнинг тузилиши, катта-кичиклиги ҳар хил бўлади. Пахта толасининг ички 
бўшлиғи канал шаклида бўлиб, хужайра шираси ва юпқа цитоплазма қатлами билан тўлиб туради. 
Ҳозир экиладиган ғўза навларида ҳар бир чигитда ҳосил бўладиган тола сони 10-15 минг ва ундан 
ҳам кўпроқ. 
Навнинг тола хусусиятлари: оқ рангли, узунлиги 33,2-34,3 миллиметр, тола чиқиши 37-38 фоиз,
пишиқлиги 4,6-4,8 грамм/куч, нисбий узилиш узунлиги 28,6 грамм куч/текс, метрик рақами 5800-5900, 
микронейри 4,5-4,6, IV-саноат типига мансуб [1]. 
Навни муайян майдон тупроқ шароитига, ернинг нишоблиги, рельефига қараб 60 ва 90 сантиметрли
қатор ораларга экиш мумкин. Чигит экиш чуқурлиги бошқа навлардан фарқ қилмайди. Чигит экиш 
олдидан яхоб суви берилган майдонларда экилган бу навни чигити тез кунда, қийғос униб чиқади, 
соғлом, дуркун ўсиб ривожлана бошлайди. Чигитни униб чиқиши учун тупроқ намлиги етарли бўлмаган 
далаларда чигит суви бериб уруғларни тўла униб чиқиши таъминланади. Чигити текис униб чиққан 
майдонларда ўсимлик ўртача 1-2 чинбарг ҳосил қилганда яганалаш ўтказилади. Ҳар бир уяда 1 донадан 
ўсимлик қолдириладиган экиш тартибини қўллаш мақбул бўлади. 
Изланишлар натижалари бўйича, мазкур нав учун муайян даланинг тупроқ шароитига қараб кўчат 
қалинлиги қолдирилади. Хусусан, тупроқ унумдорлиги юқори майдонларда гектар хисобига 90-100 минг 
туп, ўртача унумдор тупроқли далаларда 110-минг туп, тупроқ унумдорлиги паст, тошлоқ, адирли далалар 
шароитида 120 минг туп кўчат қалинлиги тавсия этилади[2,3]. 
―ЎзПИТИ–201‖ ғўза навини амал даврида биринчи марта 
суғориш тупроқ шароити ҳамда ўсимлик ҳолатига қараб, сизот суви 
чуқур жойлашган майдонларда бир туп ўсимлик ўртача 6-7 чинбарг 
чиқарганда ѐки шоналаш даври бошланганда, сизот суви юза 
жойлашган тупроқ шароитида эса (захкаш ерларда) ѐппасига шоналаш 
даврида ўтказилади. Кейинги амал сувлари ўсимлик ҳолатига қараб, 
сувга талаб сезилганда ўтказилади. 
Навни маъдан ўғитлар билан озиқлантиришнинг йиллик меъѐри: 
азот билан 250 кг/га, фосфор билан 175 кг/га, калий билан 125 кг/га, 
нисбати эса 1:07:05 бўлиши лозим. 
Бу нав парваришланаѐтган далаларда ғўза қатор ораларига 
ишлов бериш чуқурлиги, қамров кенглиги, сони амалдаги тавсияларга 
мос келади. 
―ЎзПИТИ–201‖ навини чилпиш муайян майдондаги ғўзанинг 
кўчат қалилинлигини ҳисобга олиб ўтказилади. Нав кўчат қалинлиги 
гектар ҳисобига 90-100 минг туп бўлганда бир туп ўсимликдан ўртача 13-14 ҳосил шохи, 110 минг туп 
бўлганда 12-13 ҳосил шохи, 120 минг туп бўлганда эса 12 хосил шохи пайдо бўлганда амалга ошириш 
тавсия этилади. 
Ушбу ғўза нави парваришланаѐтган майдонларда бегона ўтлар, хашоратлар ва касалликларга қарши 
кураш тадбирлари ҳамда дефолиация ўтказиш бошқа навлардан фарқ қилмайди. Бу агротадбирлар 
амалдаги тавсиялар асосида амалга оширилади. 
Ғўзанинг ―ЎзПИТИ–201‖ нави юқори агротехникавий савияда, ушбу илмий тавсияларга риоя 
қилинган холда парвариш қилинса гектар ҳисобига 39-43 центнер сифатли ва эртаки пахта хосили 
етиштириш имконияти яратилади. 
Нав 2013 йилдан истиқболи навлар қаторида Давлат реестирига киритилган. 2015 – 2017 
йилларда ―ЎзПИТИ–201‖ ғўза нави ―Олтинкул туманидаги ―Кўхна волий ишончи‖ фермер хўжалигида
экилиб, гектаридан 43-44 центнердан ҳосил олинди. 
2017 – йилда Андижон вилоятининг Олтинкўл, Пахтаобод, Бўз, Хўжаобод, Қўрғонтепа ва
Андижон туманларида жами бўлиб 2320 гектар майдонга экилиб сара уриғи етиштирилди. 
Навни 2018 йилда 3500гектар майдонга экиш режалаштирилди.