Ўзбекистон республикаси олий мажлис сенати аграр, сув хўжалиги масалалари ва экология

Фойдаланилган адабиѐтлар: 
1. Shahnoza Hazratkulova., Ram C. Sharma., Safar Alikulov ва бошқалар. 2012: ―Analysis of genotypic 
variation for normalized difference vegetation index and its relationship with grain yield in winter wheat under 
terminal heat stress‖ Plant Breeding. 131. 716-721. 
2. Sharma R. C., A. K. Tiwary and G. Ortiz-Ferrara. 2008: ―Reduction in kernel weight as a potential 
indirect selection criterion for wheat grain yield under terminal heat stress‖. Plant Breeding. 127. 241-248. 
 
ЮМШОҚ БУҒДОЙНИНГ СОВУҚҚА ЧИДАМЛИЛИГИ ВА ҲОСИЛДОРЛИГИНИ
БАҲОЛАШ 
 
О.А.Аманов, А.З.Файзуллаев 
Дон дуккакли экинлар ИТИ Қашқадарѐ филиали 
Республиканинг шимолий вилоятларида айрим йиллари қишнинг ўта совуқ ва қуруқ келиши, ҳаво 
ҳароратининг – 30 градусгача тушиб кетиши натижасида кузги бошоқли дон экинларининг тўлиқ ва 
қисман нобуд бўлишига олиб келмоқда. Қорақолпоғистон Республикаси, Хоразм, Бухоро, Навоий 
вилоятлари ҳамда Қашқадарѐ вилоятининг чўл ҳудудларида кишнинг совуқ кунларида ҳаво хароратининг 
совиб кетиши, айниқса совуқнинг қор қатламисиз бўлиши бошоқли дон экинларининг қишлаб чиқишига 
салбий таъсир кўрсатмоқда. Маълумки, совуққа чидамли навлар тўқималарида қанд моддасини чидамсиз 
навларга нисбатан кўп миқдорда йиғади. Бунинг натижасида совуққа бардошлилик даражаси юқори 
бўлади. Ўсимликларнинг қишда совуқдан зарар кўриши ва нобуд бўлишининг асосий сабаби қишда 
бўладиган қор қатламисиз совуқ таъсиридандир. Ўсимликларни совуққа чидамлиги доимий эмас, балки 
ўсув жараѐнида ўзгарувчандир. Кузда ғалла экинлари униб чиқиб, туплаш фазасига ўтгандан кейин, 
ўсимликлар баргларида қанд моддасини йиғиши бошланади, бу жараѐн кузда температуранинг пасайиши 
ва кунлар қисқариши билан боғлиқ ҳолда кечади. Шунингдек, ўсимликлар ҳужайраларида сув 
миқдорининг камайиши кузатилади.
Юқори сифатли, серҳосил, совуққа чидамли ва дон сифати юқори эртапишар навларни ишлаб 
чиқаришга жорий қилишда навларни тўғри танлаш ва минтақалар бўйича жойлаштириш асосий 
талаблардан бири ҳисобланади. Қишлоқ хўжалик экинлари турли гуруҳдаги ўсимликларнинг кўпайиш 

---

254 
биологияси, морфологик ҳусусиятлари ва хўжалик жиҳатидан фойдаланиш йўналишлари ҳар хил 
бўлганлиги боис, таҳлил жараѐнлари олиб борилганда асосий йўналишни билиш муҳим.
Дала тажрибалари Қарақолпоқистон Республикаси Чимбой туманида жойлашган Деҳқончилик 
илмий тадқиқот институтида изланишлар олиб борилди. Шимолий минтақага мос навларни танлаш 
бўйича, агроэкологик нав синаш кўчатзоридан ўрганилган нав ва тизмаларнинг совуққа чидамлилиги ва 
ҳосилдорлик кўрсаткичлари ўрганилди.
Тажрибада 30 та нав ва тизмалар 3 қайтариқда, 10 м
2
экин майдонида экилди. Экиш ишлари 
28сентябр куни амалга оширилди. Совуқга чидамлилик даражаси кузда ва баҳор мавсумида кўчат сонини 
санаш орқали ўрганилиб, фоиз ва 9 баллик балл ҳисобида баҳоланди. Қиш ойларда совуқ кунларни кўп 
бўлиши чидамли эртапишар навларни танлаш учун мақбул имконият яратди. 
1-жадвал