Ўзбекистон республикаси олий мажлис сенати аграр, сув хўжалиги масалалари ва экология

Фойдаланилган адабиѐтлар 
1.
Л.А.Гафурова, С.А.Абдуллаев, Х.Қ.Номозов – «Мелиоратив тупроқшунослик» «Ўзбекистон 
Давлат Миллий энциклопедияси». Тошкент-2003 й. 
2.
С.Абдуллаев 
.Х.Номозов 
―Тупроқ 
мелиорацияси‖ 
«Ўзбекистон 
Давлат 
Миллий 
энциклопедияси». Тошкент-2011 й. 
3.
Намозов Х. - «Суғориладиган тупроқларнинг мелиоратив ҳолати», «Меҳнат» Тошкент 2001й. 
 
КУЗГИ БУҒДОЙДАН КЕЙИНГИ ТАКРОРИЙ ЭКИНЛАРНИНГ НАВБАТЛАБ 
ЭКИШТИЗИМИДАГИ ЎРНИ ВА САМАРАДОРЛИГИ 
А.М.Мансуров
Дон ва дуккакли экинлар ИТИ 
 
Дунѐда аҳолини озиқ-овқат маҳсулотлари, саноатни хомашѐ, чорвачиликни эса озуқага бўлган 
талабини қондиришда дала экинларини биологик хусусиятлари, тупроқ ва иқлим шароитини ҳисобга 
олган ҳолда уларни етиштириш агротехникасини ишлаб чиқиш ва уни мунтазам такомиллаштиришга 
алоҳида эътибор қаратилмоқда. Қишлоқ хўжалиги экинларидан экологик тоза, мўл ва сифатли маҳсулот 
етиштириш, кузги бошоқли дон экинларидан бўшаган майдонларда такрорий экинларнинг тупроқ 
унумдорлигини сақловчи экин турларини экиб етиштириш, қўшимча дон ҳосили олиш бўйича 
тадқиқотлар янада долзарб бўлиб қолмоқда. 
Ўзбекистон Республикасининг 2017-2021 йилларга мўлжалланган Ҳаракатлар стратегиясида 
«…..қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариш соҳасига интенсив усулларни, энг аввало маҳаллий ер-иқлим ва 
экологик шароитларга мослашган қишлоқ хўжалиги экинларининг янги селекция навларини яратиш, 
бошоқли дон экиладиган майдонларда замонавий агротехнологияларни жорий этиш, айниқса 
ғаллачиликни ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратилган». Экинларни жадал етиштириш орқали 
ердан унумли фойдаланиш билан бир қаторда тупроқ унумдорлигини сақлаш ва ошириш, бир йилда икки 
марта дон ҳосили етиштириш технологиясини такомиллаштириш, шунга мос экин турларини танлаш 
ҳамда улардан кейин юқори авлодли уруғлик буғдой етиштириш бўйича илмий-тадқиқотлар долзарб 
ҳисобланади.
Мазкур мақола Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 15 сентябрдаги «2018 йил 
ҳосили учун қишлоқ хўжалик экинларни оқилона жойлаштириш чора-тадбирлари ва қишлоқ хўжалик 
махсулотларини ишлаб чиқариш ҳажмлари тўғрисида»ги ПҚ-3281 сон қарорлари ҳамда бошқа меъѐрий-
ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширилишида муайян даражада хизмат қилади 
деб умид билдирамиз. 
Дон-дуккакли экинлар энг яхши ўтмишдош экин ҳисобланади. Масалан: соя дони таркибидаги 
оқсил миқдори бўйича барча экинлардан устун туради ва уни таннархи энг арзон протеин етиштириш 
имконини беради. Мош ўсимлиги соф ҳолда ҳар бир гектар ер майдонида 100 килограммгача ҳаводаги 
эркин азотни тўплаш хусусиятига эга (Романов, Мирзажонов, Толибулин, 1990). Мош ўсимлигида оқсил 
миқдори ҳам юқори бўлиб, 33 фоизни ташкил этади (Сиримов, 1982). Бундан ташқари тариқ, маккажўхори 
экинлари дон ҳамда чорва учун яхши озуқа манбаи ҳисобланади (Массино, Тиллаев, 1995). 
Маккажўхорининг озуқали қиймати шундаки, унинг қуруқ пояси таркибида 80-85 фоиз қуруқ модда, 1-3 
фоиз оқсил ва 12-20 фоиз крахмал моддалари мавжуд. Шунингдек, унинг таркибида макро ва микро 
элементлар, қанд моддаси мавжуд. 
Республикада аҳолиси энг зич жойлашган Андижон вилояти шароитини ҳисобга олган ҳолда 2 
йилда 3 ҳосил олиш, яъни пахта-ғалла ва такрорий экин экиш ҳамда илмий асосланган алмашлаб экиш 
тизимини йўлга қўйиш, тупроқ унумдорлигини сақлашбилан бирга аҳолини оқсилга бой, дуккакли дон 
экинлари маҳсулотларига ҳамда чорвачиликни озуқага бўлган эҳтиѐжини қондириш муҳим вазифалардан 
бири бўлиб қолмоқда. 
Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда такрорий экин турларини танлаш ва уларни етиштириш 
технологиясини такомиллаштириш бўйича Дон ва дуккакли экинлар илмий-тадқиқот институти‖нинг 
―Истиқлол‖ тажриба участкасида илмий изланишлар олиб борилди.