Ўзбекистон республикаси олий мажлис сенати аграр, сув хўжалиги масалалари ва экология

 
КОМБИНАЦИЯЛАШГАН ФРОНТАЛ ПЛУГНИНГ ФАОЛ ИШЧИ ОРГАНИ ВА УНИНГ ПАССИВ 
ИШЧИ ОРГАН БИЛАН ЎЗАРО ЖОЙЛАШУВИНИ АСОСЛАШ 
Ш.Ш.Мирзаходжаев, Ф.Т.Тошқулов, Ж.Исломов 
Самарқанд қишлоқ хўжалик институт 
Кейинги йилларда тупроққа ишлов бериш қўйиладиган талабларни ошиб бориши шудгорлашнинг 
янги теъхнологиялари ва техник воситаларини яратишга олиб келди. Янги технология асосида 
палахсаларни ўз эгати чегарасида 180
0 
га ағдариб шудгорлайдиган фронтал плуглар шулар жумласига 
киради. Бироқ пассив ишчи органли эгатсиз текис шудгорлаш плугларини агрегатлашда тракторлар 
қувватидан самарали фойдаланилмаяпди. 
Бинобарин, пассив ишчи органли тупроққа ишлов бериш қуролларида фаол ишчи органларни 
қуллаш имконияти мавжуд. Маскур мақолада комбинациялашган эгатсиз текис шудгорлайдиган фронтал 
плугда фреза типидаги фаол ишчи орган ўрнатиш таклиф этилган. Фаол ишчи орган технологик жараѐнни 
бажариш билан бир вақтда олдинга итарувчи куч хосил қилади. Бу эса трактор қувватидан самарали 
фойдаланишни таъминлайди. Фаол ишчи орган тракторнинг қувват олиш валидан ҳаракат олиб ўсимлик 
қолдиқлари ва тупроқнинг юза қисмини майдалайди. Шу сабабли ўсимлик қолдиқлари кўп бўлган 
далаларда плуг корпусларига тупроқни тиқилиб қолишини бартараф этилади. Юқоридагилардан келиб 
чиққан холда, комбиницалашган фронтал плугда фаол ишчи органни қўллаш серқувватли ҳайдов 
тракторларининг қувватидан самарали фойдаланишга имконият яратади. Натижада, тупроқ экишга 
сифатли тайѐрланади, меҳнат сарфи камаяди ва меҳнат унумдорлигини оширади. Шунинг учун 
комбинациялашган фронтал плугнинг фаол ишчи органи параметрларини асослаш назарий ва амалий 
жихатдан долзарб хисобланилади[1].
Кузатувлар натижаси ва уларнинг таҳлили шуни кўрсатадики,фаол ишчи орган(фреза)нинг асосий 
параметрлари: диск радиуси r, барабан радиус 
R
, пичоқнинг ўрнатилиш бурчаги 
θ
, пичоқлар сони 
n
ва 
пичоқ қалинлиги. 
Фреза диаметри 
D
ва пичоқни тупроққа ишлов бериш чуқурлиги 
h 
ни шудгорлаш чуқурлигидан 
келиб чиқиб танлаймиз, Бунда фрезани тупроққа ботишининг оптимал чуқурлиги 
а
р
=12-15 
см
ни ташкил 
этади. Пичоқларни ўрнатилишига кўра фланец диаметри 
D
ф
=200 
мм
га тенг. У ҳолда фаол ишчи орган 
барабани диаметри 
D
=580 
мм
га тенг бўлади. Олиб борилган тадқиқотларга кўра пичоқ қалинлигини 
10мм
, чархланиш бурчагини эса 20
0
га тенг. 
Кинематик режим кўрсаткичи λ ни фреза ишлашига минимал сарф-харажат ва тупроқни 
ағдарилиши ҳамда фреза пичоғи ҳосил қиладиган максимал илгариланма кучдан келиб чиқади. λ ≥ 2 
ҳолатда фреза пичоқлари максимал илгариланма куч ҳосил қилади. 

---

66 
Катта кесакларни майдалаб, тупроққа майин ишлов бериш пичоқлар орасидаги масофа 170 
мм
бўлганда таъминлайди. 
Фаол ишчи орган плугнинг корпуслари олдида ўрнатилиши лозим. Натижада, комбинациялашган 
плугнинг тортишга қаршилиги камаяди, тупроқ майдаланиши ортади ва тупроққа ишлов беришдаги 
энергия сарфи камаяди 1 – расмга кўра 



sin
)
cos
1
(
R
tg
h
a
R
п






, (1)