Ўзбекистон республикаси олий мажлис сенати аграр, сув хўжалиги масалалари ва экология

 
ЗАМОНАВИЙ КИМЁВИЙ ПРЕПАРАТЛАРНИ ҒЎЗА ТУНЛАМИГА ҚАРШИ
КУРАШДАГИ САМАРАДОРЛИГИ 
А.Азамов 
Андижон қишлоқ хўжалик институти 
Қишлоқ хўжалик экинларининг жуда кўплаб зараркунандалари мавжуд бўлиб, айрим тур
зараркунандалари ўсимликларни маълум ривожланиш фазасидагина таъсир кўрсатади. 
Ғўза экиладиган барча минтақаларда ғўзанинг сўрувчи ва кемирувчи зараркунандалари катта зарар 
етказади. Кемиувчи зараркунандалардан ғўза тунлами мева элементлари шона, гул, кўсакларни 
зарарлайди. Ғўза тунламини биологияси, ривожланиш ва зарарини ўрганган холда уларга қарши янги 
замонавий инсектицидлардан фойдаланиб кураш чораларини қўллаш бугунги куннинг энг долзарб 
масалаларидан бири бўлиб қолмоқда. Албатта иқтисодий зарар мезонидан ортганда қўллаш жоиз бўлади.
Бунинг учун қуйдагиларга этибор қаратдик:
1.
Ғўза тунламларини ривожланиш динамикасини ўрганиш. 
2.
Ғўзани ўсиш ва ривожланишини хисобга олиш. 
3.
Ғўза тунламларини зарарлаш даражасини хисобга олиш. 
4.
Қўлланилган кураш чораларини самарадорлигини аниқлаш. 
Ғўза тунлами Марказий Осиѐнинг шимолий районларида, об-ҳаво шароитига қараб, сони жуда 
кам бўлган биринчи авлоди билан ҳисоблаганда, бир йилда 3—4 авлод, жанубий районларида эса 
4—5 авлод беради. Қишловчи ғумбаклар диапаузага киришлари сабабли, бу зараркунанданинг 
тахминан 85 фоизчаси Марказий Осиѐнинг жанубида 3—4 бўғин ва бошқа қисмларида 2—3 
бўғинберади. Ғўза тунламикузда қайси, ўсимликларда озиқланган бўлса, унинг ғумбаклари ҳам 
ўша ўсимликлар яқинидаги ерда 10—15 
см 
чуқурликда қишлайди. Капалаклар ғумбакдан чиққандан 

---

295 
кейин 5 кун ўтгач, ҳаво ҳарорати 20
0
дан паст бўлмаган кечалари тухум қўяди; ҳарорат 23° дан паст 
бўлмаганида кўплаб тухумлай бошлайди. Улар тухумларини ўсимлик поялари ва шохлари учидаги 
ѐш баргларга, кўпинча уларнинг устки томонига, баъзан ўсимликларнинг ҳосил органларига битта-
биттадан сочиб қўяди. Кўсак қуртлари ғуж бўлиб жойлашганликлари сабабли, баъзан бир -бирини еб 
қўяди (каннибализм). Баъзи ҳоллардагина капалак 2 ва 3 тадан тухумини бир жойга қўяди. Ҳар бир 
капалак ўз умрида 400—600, ўрта ҳисобда эса 556 та тухум қўяди. Баъзи урғочи капалаклар, 
ўсимликлардан оладиган нектарнинг миқдори ва сифатига ҳамда об-ҳаво шароитларига ҳараб 3000 
гача тухум қўя олади 
Ғўза тунлами ғўзанинг гул, шона ва кўсакларини, шунингдек маккажўхорининг сўталари, помидор 
мевалари, бамия, каноп ва канатникнинг ғунчаларини, нўхат дуккакларини ва бошқа кўпгина 
ўсимликларнинг мева органларини шикастлайди. Шикастланган шоналар ва ѐш тугунчалар кўпинча 
тўкилади, Ғўза тунламибаъзан поя учларини ҳам шикастлайди. 
Ғўзага тушган кўсак қуртига қарши кимѐвий кураш биринчи авлод капалаклар кўплаб тухум 
қўяѐтган даврда бошланади ва уларнинг урчиши узоққа чўзилиши муносабати билан 5—7 кунда ғўза 
такрор дориланади. Кейинчалик кураш экинларга Ғўза тунламитушишига қараб ўтказилади. 
Тажриба майдонимизда ғўза тунламига қарши курашнинг биологик самарадорлиги қуйидаги 
натижаларни берди.(1-жадвал). 
1-жадвал