Zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati

Tajriba ishi № 6
Tog ` jinslarining gidravlik xususiyatlarini o`rganish.
Kirish :
Namlik va suvga to`yina olish xususiyatlari tog` jinslarining fizik kimyoviy hamda mehanik xususiyatlariga kata ta`sir ko`rsatadi.
Ishdan maqsad : Tog ` jinslarining gidravlik xususiyatlarini o`rganish.

Nazariy qism : Har qanday tog` jinsida doimo qanchadir miqdorda erkin yoki kimyoviy bog`langan suv bo`ladi.G`ovakliklarda bosim hamda og`irlik kuchi ta`sirida harakatlanishi mumkin. Tog` jinsining erishiga mehanik yuvilishiga sementatsiya bo`lishiga tog` jinsi tarkibida ba`zi bir elementlarning ishqorlanishiga va boshqa holda olib keladi.

Erkin suv minerallarining tuzulishini buzmasdan tark etishi uchun ularni suvsizlantirish tempraturasi 100 – 110 ^oC da amalga oshadi. Kimyoviy bog`langan suv molekulalar kuchi yordamida tog` jinslar tarkibida bog`langan bo`ladi. Tog` jinslar tarkibida bog`langan bo`ladi. Ular 2 xil uchraydi : 1. Kristallashgan . 2. Konstitutsion
Kristallashgan suv mineral tarkibida Kristal panjara ichida H<sub>2</sub>O ko`rinishida uchraydi va shu Kristal panjaraning suvni chiqarib tashlash tempraturasi 300 – 600 ^oC gacha yetadi.
Ularga gips CaSO₄ 2 H₂O
Opal SiO₂ n H₂O
Mirabalit Na₂SiO₄10 H₂O
Konstitutsion suv Kristal panjarag kiruvchi OH ^- OH⁺ larning mineral ionlaridan hosil bo`ladi.
Talk Mg(OH)<sub>2</sub> Si<sub>2</sub>O<sub>10</sub>
Malaxit Cu<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>(OH)<sub>2</sub>
Kaolinit Al<sub>2</sub>(OH)<sub>4</sub> Si O<sub>5</sub>
Tog` jinsidan ajralib chiqish tempraturasi 1300 – 3000 gradusga teng.
Konstitutsiya
Namlik
Namlik deb tog` jinsi tarkibidagi suyuqliklarning tabbiy miqdoriga aytiladi. Namlik tog` jinsining tabbiy massasi o`lchanib so`ngra 105 – 110 gradusgacha massasi o`zgarmas holatga kelguncha quritish orqali topiladi. Oxirgi 2 marta o`lchash jarayonida farq 0,2 % dan kata bo`lmaguncha o`lchab boriladi. Jarayon yopiq xonada amalga oshiriladi. O`lchashlar orasidagi vaqt 3 soatni tashkil qiladi.

W= * 100 %

G₁ – tog` jinsi quritilgangacha bo`lgan tabiiy massasi.
G – tog` jinsi quritilgan massasi. kg
G₁ – 2 kg ; 2,3 kg; 2,8 kg.
G – 1,8 kg; 2,1 kg; 2,4 kg.

W₁= =0,1(1)

W₂= = =0,09
W₃= = = 0,01(6)

Suv to`yinish qobiliyati tog` jinsini ma`lum vaqt oralig`ida atmosfera bosimi ostida hamda suvga cho`ktirilgungacha bo`lgan massa orasidagi nisbatga qarab topiladi.

Bu xususiyatni o`rganish uchun tomonlari 70 mm dan bo`lgan kub ko`rinishidagi namuna yoki balandligi 70 mm bo`lgan silindir ko`rinishidagi namuna orqali amalga oshiriladi. Og`irligi 200 gramdan kam bo`lmagan namuna orqali amalga oshiriladi.
Ishni bajarish uchun bir turdagi tog` jinsidan 3 ta namuna kerak bo`ladi. Ularni quritish shkafida 105 – 110 gradusda quritamiz va maxsus tarozida o`lchaymiz. Tehnik tarozi (0,01 gr) so`ngra shu tog` jinsini suvga to`yintirish amalga oshiriladi. Suv tempraturasi 20± 5<sup>0</sup>C da bo`lishi kerak va distirlangan bo`lishi kerak.Idish qopqoq bilan yopilishi kerak chunki 48 soat qoldiriladi.
Keyin idishdan tog` jinsi tezda olinib nam latta bilan ustki qismi artib olinadi va taroziga qo`yib o`lchanadi. O`lchash jarayonida ajralib chiqqan suv tog` jinsi massasiga qo`shiladi.
Suvga to`yinganlik formulasi :

W = * 100 %

G₂ – suyuqlikka to`yingan massasi.
G - suyuqlikka botmagan holdagi massasi.

G₂ - 1,3kg; 1,8 kg; 2,2 kg.

G - 1,05 kg; 1,45 kg; 1,75 kg

W₁= = 0,23

W₂ = = 0,8
W₃ = = 1,2