Zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati

3. HIMOYA VOSITALARINI SINASH 
Himoya vositalari ishlab chiqarilgandan keyin namunaviy va qabul qilish-
topshirish sinovlaridan o‗tkaziladi (GOST 16504-81). Qabul qilish-topshirish 
sinovi — bu tayyorlovchi tomonidan qabul qilish nazorati paytida tayyor mahsulot 
uchun o‗tkaziladigan nazorat sinovidir. Mahsulotning namunaviy sinovi, ya‘ni 
nazorat sinovi — bu himoya vositasiga tegishli konstruktsiyasiga, retsepturasiga 
yoki tayyorlash texnologiyasiga o‗zgartirishlar kiritilgandan keyin himoya 
vositasining samaradorligi va muvofiqligini baholashdan iboratdir. Ishlatish 
mobaynida himoya vositalari davriy ishlatish va navbatdan tashqari sinovdan 
o‗tkazib turiladi. 
Davriy sinovlar — tegishli hujjatlarda belgilangan hajmda va muddatlarda 
davriy ravishda o‗tkazilib turiladigan mahsulotning nazorat sinovlaridir. 
Navbatdan tashqari sinovlar esa himoya vositalarini ta‘mirlash natijasida uning 
asosiy elektr va mexanik harakteristikalari o‗zgarmaganligini aniqlash maqsadida 
o‗tkaziladi. Navbatdan tashqari sinov hajmi himoya vositasining nosozligi 
xususiyatiga va ta‘mirlash turlariga qarab aniqlanadi. Ta‘mirlangandan keyin 
himoya vositalarini sinash qabul qilish-topshirish sinovlari me‘yorida o‗tkaziladi.
Sinovlarning barcha turlarida himoya vositalarining elektr va mexanik 
harakteristikalari tekshiriladi (
4
 va 
5-ilovalar
). 
3.1. Elektr sinovlari 
Umumiy nizomlar 

---

140 
3.1.1. Himoya vositalari elektr sinovlaridan oldin ularning o‗lchami, but va 
rasoligi, jihozlanganligi, izolyasion yuzasining holatini tekshirish uchun tashqi 
ko‗rikdan o‗tkazilishi zarur. Ushbu Qoidalar talablariga to‗g‗ri kelmagan 
kamchiliklar bartaraf qilinmaguncha himoya vositalari sinovdan o‗tkazilmaydi. 
3.1.2. Hamma sinovlar, odatda, 15° S — 20° S haroratda 50 Gs chastotali 
o‗zgaruvchan tok bilan o‗tkaziladi. 
Kuchlanishni ko‗paytirish tezligi sinov kuchlanishini 1/3 qismiga qadar 
ixtiyoriy, undan keyin kuchlanishni ko‗paytirish tez va bir me‘yorda olib borilishi 
lozim, lekin sinov kuchlanishi 3/4 qismdan oshganda o‗lchov asbobining 
ko‗rsatgichi hisobini olib borish uchun imkoniyat tug‗ilsin. Kuchlanish talab 
qilingan darajaga ko‗paytirilgandan keyin ma‘lum vaqt o‗tishini kutmasdan (bir 
maromda ko‗paytirish) yoki ma‘lum vaqt saqlab turib (1 minut mobaynida) 
kuchlanish zudlik bilan nolgacha pasaytirilishi yoxud kuchlanish 1/3 miqdorga 
yoki sinov kuchlanganidan kam miqdorga etganda o‗chirilishi zarur (GOST 
1516.2-76). Rezinadan yasalgan himoya vositalarini o‗zgarmas (to‗g‗rilangan) tok 
bilan sinovdan o‗tkazish mumkin. O‗zgarmas tok bilan sinov o‗tkazganda sinov 
kuchlanishi miqdori o‗zgaruvchan tok kuchlanishining 2,5 barobariga teng bo‗lishi 
darkor. Bunda mahsulotdan o‗tayotgan tok aniq belgilanmaydi. Sinov vaqti esa 
o‗zgaruvchan tok bilan sinash vaqtiga teng. 
3.1.3. Sinovlarda Yuqori kuchlanish himoya vositasining izolyatsiyalovchi 
qismiga berkitadi. Himoya vositasini to‗liq sinash uchun kerakli Yuqori kuchlanish 
manbai bo‗lmaganda, uning izolyatsiyalovchi bo‗laklarini alohida sinashga ijozat 
beriladi. Bunda himoya vositasini izolyatsiyalovchi qismi ko‗pi bilan 4 bo‗lakka 
bo‗linadi; har bir bo‗lakka uning uzunligiga proporsional bo‗lgan va 20 foiz 
qo‗shilgan miqdordagi to‗liq sinov kuchlanishining qismi berilishi lozim. 
3.1.4. 1000 V dan 110 kV kuchlanishgacha bo‗lgan Yuqori kuchlanishli 
elektr uskunalarida qo‗llaniladigan asosiy izolyatsiyalovchi himoya vositalari 
tarmoq kuchlanishining 3 hissasiga teng bo‗lgan kuchlanish bilan sinaladi, lekin bu 
40 kV dan kam bo‗lmasligi lozim. 110 kV va undan Yuqori kuchlanishli elektr 
uskunalari uchun mo‗ljallangan asosiy himoya vositalarini sinash kuchlanishi esa 
faza kuchlanishining 3 hissasiga teng bo‗lishi lozim. Elektr uskunalarida 
foydalanishi kerak bo‗lgan qo‗shimcha izolyatsiyalovchi himoya vositalari elektr 
uskunalaridagi kuchlanishdan qat‘i nazar, kuchlanish sinovidan o‗tkaziladi. 
3.1.5. CHinnidan va ba‘zi bir o‗ziga nam tortmaydigan materiallar uchun 
(masalan, shishaplastika) berilgan to‗liq sinov kuchlanishi davomiyligi 1 minutni 
va qattiq organik materiallardan qilingan izolyatsiyalar uchun (masalan, 
bakelitdan) esa 5 minutni tashkil qiladi. Rezinaga izolyatsiyalar uchun ishlatish 
sinovlarida berilgan kuchlanish davomiyligi 1 minutni tashkil qiladi, qabul qilish-
topshirish sinovlarida esa texnik shartlar bilan aniqlanadi. 

---

141 
3.1.6. Teshilish, elektr yoy bilan chokni qoplab o‗tish va yuzadagi 
razryadlar o‗lchov asboblari ko‗rsatishi hamda ko‗rik natijalari bo‗yicha 
aniqlanadi. Buyum orqali o‗tuvchi toklar kuchlanish ko‗rsatgichlari uchun 
me‘yorlanadi, rezinali buyumlar va izolyatsiyalovchi uskunalar kuchlanish ostida 
ishlashga mo‗ljallangan kuchlanish bilan me‘yorlanadi. 
3.1.7. Qattiq organik materiallardan tayyorlangan izolyatsiyalovchi 
vositalar darhol sinovdan keyin dielektrik yo‗qotish natijasida mahalliy qizish 
yo‗qligi ushlab ko‗rib tekshirilishi lozim. 
3.1.8. Teshilish, elektr yoy bilan chokni qoplab o‗tishlar va yuzadagi 
razryadlar sodir bo‗lganda, sizib kamayish toki qiymati me‘yordan oshganda, 
dielektrik yo‗qotish natijasida mahalliy qizishlar sodir bo‗lsa, himoya vositasi 
yaroqsiz deb topiladi. 
3.1.9. Elektr sinovlarining me‘yori va davriyligi 
5-ilovada
 keltirilgan.