Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Lukretsiy Kar
(eramizdan avvalgi 99-55 yillar) davom ettirgan. U 
«Narsalarning tabiati to‗g‗risida» nomli asari bilan mashhur bo‗lgan. YAshashdan maqsad, deb 
yozgan Lukretsiy, baxtli hayot kechirishdan iboratdir. Jamiyat ham, xuddi tabiat singari, o‗z 
qonunlariga ega hamda tabiat qonuniyatlariga tayangan holda rivoj topadi, deydi u. Uning falsafiy 
qarashlari o‗z davri va o‗rta asr falsafasiga o‗z ta‘sirini ko‗rsatgan. 
Uning fikricha, modda (materiya) — abadiy, bir holatdan ikkinchi holatga o‗tib, shaklini o‗zgartirib 
yashash — uning xossasi. Olamdagi barcha narsalar ikkiga — oddiy va murakkab turga bo‗linadi. 
Lukretsiy Kar atom harakatining uchta turini sanab o‗tgan. Bular — narsaning og‗irlikka ega bo‗lgani 
uchun to‗g‗ri chiziqli harakati, narsaning o‗zicha og‗ish harakati, narsaga turtki bo‗lgan asosga qaratilgan 
harakat. Lukretsiyning nazariyasi mohiyatan sodda bo‗lsa-da, tabiatShunoslikka ulkan ta‘sir ko‗rsatgan. 
1. Evropada Qadimgi YUnon va Rimdan o‗rta asrlar falsafasigacha, ya‘ni miloddan ilgarigi 1 
asrdan milodning X1V asrigacha, bir yarim ming yil davomida bir qancha oqimlar paydo bo‗ldi va 
amal qildi. Bu davr falsafasida ikki xil jarayonni ko‗rish mumkin:
2. Xiristianlikning shakllanib davlat dini va mafkurasiga aylanishi;
3. O‗rta asrlarga kelib inkvizitsiyaning ustivor yo‗nalishga aylanishi. Gnostika, apologetika, 
patristika, realizm, nominalizm va boshqa oqimlar o‗sha davr falsafasining qiyofasini belgilaydi. 
Evropa falsafasida materializm o‗rta asrlarda Sharqdagidek keng tarqalmagan va 
madaniyatga kuchli ta‘sir ko‗rsatmagan. U sxolastikada realizm bilan bir qatorda paydo bo‗lgan 
nominalistik falsafa ko‗rinishida rivojlangan va avval ayrim narsalar va hodisalar, so‗ngra 
ularning in‘ikoslari narsalarning nomlari sifatida talqin qilinuvchi umumiy tushunchalarda 
mavjud, degan g‗oyadan kelib chiqqan. Ammo falsafani ilohiyotga qaram qilishga harakat qilgan 
din mafkuraning hukmron shakli sanalgan. 
Gnostiklar.
Bu davr falsafasida o‗z o‗rniga ega bo‗lgan gnostitsizm eramizning 150 yillarida 
o‗zining yuksak ravnaqiga erishadi. Ular Shunday falsafiy ta‘limot yaratdilarki, ularning fikricha 
Xudo ruh sifatida yovuzlikda mutlaqo sof, inson esa o‗z tabiatinnig ruhiy jihati bilan xudoga 
moslashgan. Bu masalada gnostitsizm faylasuflari xristianlikni yunon falsafasi bilan birlashtirishga 
harakat qildilar. Agar bu urinishda gnostitsizm g‗alaba qilsa, xristianlik qadimgi dunyoning 
navbatdagi falsafiy dini bo‗lib qolar edi va Shunday bo‗ldi ham. 354 yilda Pompey sobori 
xristianlikni Rim imperiyasining asosiy dini deb e‘lon qildi. 
Dualizm
— gnostitsizmning asosiy yo‗nalishi, bu oqim tarafdorlari moddiy va ruhiy dunyo 
o‗rtasida mustahkam chegara mavjud deb ta‘kidlaydilar. Ular ta‘limotida materiya hamma vaqt 
yovuzlik timsolidir. Bundan ular xudo hech mahal moddiy dunyoni yaratishi mumkin emas, deb 
hisoblaydilar. Gnostiklar tomonidan e‘lon qilingan darveshlik (asketizm) o‗rta asrlarda 
monaxchilikning vujudga kelishiga sabab bo‗ldi. 

---

102