Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti


«Foyalar dunyosi va soyalar dunyosi» ta‘limoti



Download 4,31 Mb.
Pdf ko'rish
bet136/665
Sana02.02.2022
Hajmi4,31 Mb.
#425111
1   ...   132   133   134   135   136   137   138   139   ...   665
Bog'liq
falsafa etika va estetika mantiq (1)

«Foyalar dunyosi va soyalar dunyosi» ta‘limoti
ning asoschisidir. Uningcha, g‗oya 
haqiqiy borliq, biz biladigan va yashaydigan dunyo esa uning soyasidir. Haqiqiy o‗zgarish va 
taraqqiyot g‗oyalar dunyosiga xos, soyalar dunyosidagi harakat esa uning aksidir. Foyalar 
dunyosining qonuniyatlarini hamma ham bilolmaydi. Ularni biladigan zotlar nihoyatda kam 
uchraydi, ular ulkan aql egasi bo‗ladi va tarixda chuqur nom qoldiradi. Aksariyat kishilar esa, 
soyalar dunyosi bilan kifoyalanadi. 
Platon ham ijtimoiy muammolarni tahlil qilgan. U davlatning mohiyati va shakllarini shaxs, 
ayniqsa podshoni shaxsi nuqtai nazaridan o‗rgangan. Uning fikricha, podsho haqiqatparvarlik, 
oqillik, mardlik, adolatparvarlik kabi fazilatlarga ega bo‗lishi lozim; umuman olganda, podshoda 
insonning barcha qobiliyatlari mavjud bo‗lishi darkor. Platon insoniyat tarixida birinchi ideal 
davlat nazariyasini yaratadi. U davlatning uch shaklini tan oladi: monarxiya, aristokratiya va 
demokratiya. Bu shakllarning har biri ikki ko‗rinishda: qonuniy va noqonuniy yoki zo‗rlik 
ishlatishga asoslangan ko‗rinishlarda amal qiladi. Platon davlatning qonuniy shaklini ma‘qul 
ko‗radi. Uning fikricha, davlatni faylasuflar hammadan yaxshiroq boshqara oladilar. Platon 
o‗zining «Davlat» asarida bu haqda Shunday deb yozadi: «Agar qashshoq va yo‗qsillar o‗z shaxsiy 
manfaatlarini qondirishni ko‗zlab, jamiyatni boshqarish imkoniyatini qo‗lga kiritgan bo‗lsalar, 
bundan yaxshi ish chiqmaydi: hokimiyat bellaShuv maydoniga aylanadi va bunday ichki urush 
uning ishtirokchilarini ham, qolgan fuqarolarni ham halokatga mahkum etadi. Hokimiyat uni 
sevguvchi kishilar qo‗liga o‗tishi ham yaramaydi. Aks holda ular bilan bu sevgida raqiblar 
bellashadi...»
58
.
Aflotunning jamiyat va davlat to‗g‗risidagi ta‘limoti uning dunyoqarashida markaziy o‗rinlardan 
birini tashkil etadi. U faqat antik davr falsafasi — ontologiya va gnoseologiyaning klassigi bo‗lib 
qolmay, mumtoz antik siyosiy nazariya va pedagogikaning bilimdoni ham bo‗lgan. Aflotun ijtimoiy-
siyosiy masalalarga doir «Davlat», «Qonunlar», «Siyosat» va «Kritiy» nomli asarlar yozib qoldirgan. 
«Davlat» asarida jamiyat haqida, uning ideal siyosiy tuzumi to‗g‗risidagi qarashlarini markaziy ta‘limoti 
— g‗oyalar nazariyasi bilan uzviy bog‗liq holda ilgari surgan. Uning fikricha, davlatning to‗rtta shakli 
mavjud: teokratiya; oligarxiya; demokratiya; tiraniya. Aflotunning ideal davlat to‗g‗risidagi orzulari 
negizida adolat g‗oyasi yotadi. Aflotun aytganidek, jamiyat barcha a‘zolarining odil jamiyatdagi 
qonunlarga bo‗ysunishi ijtimoiy taraqqiyotning asosiy garovidir. 
Platonning «Dialoglar» asarida 
taqdir, qarilik, fazilatlar, oqillik, adolat, sabr-toqatlilik, sovuqqonlik, vijdonlilik, erkinlik, kamtarlik, 
olijanoblik, tinchlikparvarlik, engiltaklik, do‗stlik, mehr-muruvvatlilik, e‘tiqod, teran fikrlash kabi 
tushunchalarga ta‘rif berilgan 
Aflotunning shogirdi va safdoshi 
Arastu
(384 — 322 yillar) (asli — Aristotel) qadimgi 
Yunonistonning buyuk faylasufi, o‗zining betakror, jahonni lol qoldirgan ilmiy merosi bilan 
mashhurdir. O‗n etti yoshida o‗z ilmini oshirish maqsadida Afinaga kelib, Aflotun asos solgan 
akademiyaga o‗qishga kirgan va 20 yil davomida (Aflotunning o‗limiga qadar) Shu erda tahsil olgan. 
Keyinchalik Makedoniya podshosi Filippning II taklifiga binoan, uning o‗g‗li Aleksandrga 3 yil 
muntazam ustozlik qilgan. Binobarin, keyinchalik dunyoni zabt etib, jahongirlik maqomiga 
ko‗tarilgan iskandarning kamolotida Arastuning xizmatlari beqiyos bo‗lgan. Filippning o‗limidan 
keyin Aleksandr taxtga o‗tirgach, Arastu Afinaga qaytib kelib, 50 yoshlarida «Likkey» nomli maktab 
ochgan. Ilmiy faoliyatining samarali bo‗lishida, umuman, Yunonistondagi ilm-fan rivojida Aleksandr 
tomonidan ko‗rsatilgan himmat va rag‗batlar muhim ahamiyat kasb etgan. Iskandar vafotidan keyin 
58
Платон \\ Всемирная энциклопедия. –М.: Современный литература, 2001. –С. 782. 


99 
unga qarshi kuchlar bosh ko‗tarib, Arastuni dahriylikda ayblashgan va sudga tortishgan. Suddan oldin 
Evbey oroliga ko‗chib ketgan Arastu ko‗p o‗tmay o‗sha erda vafot etgan. 
Arastu zabardast olim bo‗lib, mantiq, psixologiya, falsafa, axloq, notiqlik san‘ati, tabiiy fanlar 
bo‗yicha o‗lmas, bebaho asarlar yozib qoldirgan. Uning barcha asarlari borliqni o‗rganishga 
qartilgan. Mantiqqa oid asarlarining barchasini «Organon» («Qurol») nomli asariga jamlagan. 
Faylasuf barcha fanlarni ikki turga — nazariy va amaliy fanlarga bo‗lgan. Amaliy fanlar 
shogirdlarga yo‗l-yo‗riq ko‗rsatishga, biror bir foydali ishni amalga oshirishga yo‗naltirilgan. U 
nazariy fanlarni uch qismga - falsafa (metafizika), matematika va fizikaga ajratgan. 

Download 4,31 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   132   133   134   135   136   137   138   139   ...   665




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish