‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Oq qayin (Береза повислая) -
Betula pendula Roth.
Qayin turlari Qayindoshlar — 
Betulaceae
oilasiga mansub b o ‘lib, 
b o ‘yi 10-20 m gacha o‘sadigan xushmanzara daraxt. Bargi uchbur- 
chak, rombsimon yoki yuraksimon, o ‘tkir uchli, qirrasi qo‘shtishli 
b o iib , bandi yordamida poya va shoxlarida ketma-ket joylashgan. 
Shoxchalari bilan barglari smolali xushbo‘y bezlar yoki so'galchalar 
bilan qoplangan. Gullari mayda, k o ‘rimsiz, bir jinsli kuchalaga 
to ‘plangan.
Mevasi - yong‘oqcha. Qayin aprel - may oylarida gullaydi, 
mevasi avgustda yetiladi. Qayin Rossiya, Ukraina, Belorussiya va 
Sibirdagi aralash o ‘rmonlarda, Markaziy Osiyoda tog‘ qiyaliklari- 
da va vodiylarda o ‘sadi. B a’zan toza qayinzorlami tashkil qiladi. 
0 ‘zbekistonda qayin faqat to g ii hududlarda uchraydi, ular turkis- 
ton va tyanshan qayinidir. Ular tog‘ daryolarining tabiiy drenajga

---

ega va salqin joylaridao'sadi. Manzarali daraxt sifatida ko'chnlaidii. 
bog'larda va parklarda o ‘stiriladi.
Qayinning kurtagi, bargi va katroni tibbiyotda keng qo‘llaniladi 
Kurtagi tarkibida 3,5-8% efir moyi, flavonoidlar (apigenin, akatsc- 
lin, kempferol, izoramnetin), 3% saponinlar, smolalar, S vitamini, 
oshlovchi moddalar, bargida 0,04-0,05% efir moyi, 28 mg% gacha S 
vitamini, 3,2% gacha saponinlar, flavonoidlar (giperozid, kversetin, 
apigenin, kempferol), 5-9% oshlovchi moddalar bor. Kurtagining 
efir moyida sof efir (41-47 %) va sirka kislotaning murakkab efiri 
(30-45%) holidagi bitsiklik seskviterpen spirti - betulol, betulen, 
kariofillen va boshqa terpenoidlar bor.
31-rasm.
Oq qayin (Береза повислая) -
Betula pendula Roth.
Qayinning kurtak va barg damlamalari siydik haydovchi vosita 
sifatida yurak va buyrak faoliyati buzilishi natijasida badanga

---

shish kelishi (badanga suyuqlik y ig ilish i) kasalliginini davolashda 
qo‘llaniladi, bargining damlamasi yana avitaminozlarda, kurtak 
damlamasi - o ‘t haydovchi vosita sifatida xoletsistit va boshqa 
jigar kasalliklarida ishlatiladi. Qayin daraxtining katroni (березовая 
чага) - Vishnevskiy surtmasi tarkibida yaralarni. Vilkinson surtmasi 
tarkibida qo‘tir va teri kasalliklarini davolashda qoilaniladi.
Qayin bargidan tayyorlangan damlama xalq tabobatida siydik 
va o ‘t haydovchi vosita sifatida ishlatiladi. Kurtak damlamasi bilan 
m e’da og‘rig ‘i va shamollash kasalliklari davolanadi. Shu damlama 
yana siydik haydovchi dori sifatida qoilaniladi. Kurtak nastoykasi 
bod kasalligida va bo‘g ‘inlar og‘rigan yerga surtiladi.
Qayin daraxtidan erta bahorda tarkibida qandlar, olma kislota, 
aromalik va boshqa moddalar boy b o ig a n shira (bitta daraxtdan 30- 
60 1 gacha) olinadi. Shu shira yaralangandan so‘ng vujudga kelgan 
kamqonlikda, tomoq og‘rig ‘ida, angina va boshqa kasalliklarda 
qoilaniladi. Qayin sharbati bemor quw atsizlanib qolgan holatlarda 
darmonga kirgizuvchi, qormi tozalovchi va davolovchi vosita 
sifatida ishlatiladi.