‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

9-rasm.
Oddiy zirk (Барбарис обыкновенный)-£ег6ега 
vulgaris L.
59

---

1. Qoraqand zirk (Барбарис продолговатый) -
Berberis oblon-
ga Schneid.
2. Qizil zirk (Барбарис цсльнокрайный) -
Berberis integerri-
ma Bunge.
3. Tangasimon zirk (Барбарис монетный) -
Berberis nummu-
laria Bunge.
Bundan tashqari introduksiya qilingan zirklar ham tib- 
biyotda ishlatiladi: oddiy zirk (Barbaris obbiknovennbiy) -
Berberis
vulgaris L.
wevalari qon bosimini pasaytirish xususiyatiga ega.
Xalq tabobatida zirk turlarining ildizi, bargi va mevasi ishlati­
ladi. Ular tarkibida 0,04-0,9% alkaloidlar, vitamin S, karotin, qand- 
lar, organik kislotalar, bo‘yoq va boshqa moddalar bor. Alkaloidlar 
summasidan berberin, oblongin, palmatin va boshqa alkaloidlar 
ajratib olingan. Alkaloidlar summasi va berberin xlorid qon ivishini 
oshiradi, qon bosimini pasaytiradi va o‘t haydash ta’siriga ega.
Shuning uehun tibbiyotda berberin sulfat xronik gepatit, gepa- 
toxolctsistit, xoletsistit va boshqa jigar kasalliklarida hamda o ‘t pu- 
fagi kasalliklarida o ‘t haydovchi dori sifatida qoilaniladi. Zirk ildizi 
damlamasi xalq orasida yurak-tomir va m e’da kasalliklarini, nevras- 
teniyani, bod va isitmani davolashda qo‘llaniladi.
Bargi va novdalari qaynatmasi bilan bosh og‘rig‘i, burundan qon 
oqishi davolanadi. Meva damlamasidan yurak ishini yaxshilovchi, 
isitmani va qon bosimini pasaytiravchi, chanqoq qoldiruvchi vosita 
sifatida hamda ncvrasteniya va ich ketishni davolashda foydalani- 
ladi.
Zangori т а у т и
1
ц»п(Ежевика сизая,)- 
Rubus caesius L.
M aymunjon turlari R a’noguldoshlar- 
Rosaceae
oilasiga mansub 
b o ‘lib, bo‘yi 50-150 sm ga yetadigan ikki yillik poyali tikanli liana- 
simon buta yoki yarim buta. Bir yillik poyasi yer bag‘irlab (yotib) 
yoki yoysimon qayrilib o ‘sadi. Poyalari silindrsimon, shoxlangan.
Barglari uch plastinkali (bo‘lakchalari tuxumsimon, o ‘tkir uchli, 
tishsimon qirrali) murakkab bo‘lib, uzun bandi bilan poyasi va shox- 
larida ketma-ket o ‘mashgan. Oq rangli, besh bo‘lakli gullari qalqon- 
simon shingil to ‘pgulga joylashgan. Mevasi - ko‘k rangli, sershira, 
danakli murakkab rezavor meva.

---

Maymunjon may- iyun oylarida gullaydi, mevasi iyun- avgustda 
pisliudi. Maymunjon Markaziy Osiyo, Kavkaz va (i'arbiy Sibirning 
loyMi hududlarida tog‘ yon bag‘irlarida, to'qayzorlarda, ariq 
bo'ylarida, toshli tog‘ qiyaliklarida, jarliklarda, o'rm on ostida bu- 
lulai orasida va boshqa namlik bilan ta’minlangan yycrlarda o ‘sadi.
Xalq tabobatida maymunjonning yetilib pishgan mevasi, bargi 
va ilcli/.i ishlatiladi. Mevasi pishgandayig‘iladi va quritmasdan yoki 
oHobda quritib ishlatiladi. Barglari o ‘simlik gullashi davrida teriladi 
vn soya yerda quritiladi. lldizini kech kuzda yoki erta bahorda kov- 
lab olinadi, suvda yuvib, tuproq va loydan tozalanadi, mayda b o ‘- 
liikchalarga qirqib, ochiq havoda quritiladi. Zangori maymunjon 
bargi tarkibida 80-271 mg% S vitamini, organik kislotalar, karotin, 
qand, oshlovchi moddalar, mevasida - 6,35-7,46% qand, 2,2% or­
ganik kislotalar, 15 mg% S vitamini, karotin, antotsianlar va boshqa 
biologik faol moddalar bor [29, 30].