Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент ирригация ва мелиорация

1.14-расм. ҚМЧга анаэроб ишлов бериш палигони (ҳар бир қат-
ламнинг умумий майдони 5,2 га ни ташкил этади): 
1 – устки қо-
биқ; 2 – йиғиш коллекторлари; 3 – метан газини; 4 – ҳайдаш насос-
хонаси. 
Психрофил ҳарорат ҳолатида ишлайдиган кичик ўлчамли 
қурилмаларда органик чиқиндаларда КЮД амалга оширилмайди, 
чунки уларнинг кўпчилигида анаэроб ҳолат бир марталик (биореак-
торларнинг ҳажми нисбатан жуда катта) солиш билан амалга 
оширилади. Органик чиқиндилар таркибини тўлиқ парчаланишининг 
узоқ муддатни талаб этиши жараѐннинг тўхтовсиз юкланиш дозаси
билан таъминланишини чегаралайди.
Баъзи ҳолларда психрофил иссиқлик ҳолатида ишга туширилган 
биореакторларда (Жиззах вилоятининг Арнасой туманида “Ўзбек-
энергия” корхонасига қарашли бўлган фермада ўрнатилган, фойдали 
иш ҳажми 60 м
3
бўлган қурилма) ѐнувчи биогаз таркибидаги метан 
миқдорининг талаб даражасига етказиш учун бирмунча вақт (50 ... 70 
кун) талаб этилади. Бундай ҳолатларда биореакторда кечаѐтган 
жараѐнни жуда аниқлик билан назорат қилиш лозим, чунки биогаз 

---

43 
чиқиши (сассиқ газлар эмас) бошланишида биореактордаги метан 
ҳосил қилувчиларни озиқлантириш зарурати туғилади. 
Таҳлиллар шуни кўрсатадики, психрофил ҳолатида ишловчи 
қурилмалар (анаэроб жараѐн табиий кечадиган) иқтисодий самара-
дорлиги жуда паст ҳисобланади. Бундай қурилмаларда анаэроб 
жараѐн йиллаб кечади ва узоқ давом этади (100 йилгача ва ундан 
ортиқ).
Психрофил ҳолатда ишловчи қурилмалар (Хитойда бир неча 
миллион дона бўлса, Ҳиндистонда бир неча юз мингтани ташкил 
этади) жуда оддий бўлиб қуриб ишга туширилганидан сўнг деярли 
қўшимча харажатларни талаб этмайди.
Тажрибаларимизда психрофил иссиқлик ҳолатида 1988 йилдан 
буѐн ишлатиб келинаѐтган қурилмани (1.15-расм) ишга тушириш 
даврида гўнгнинг КЮД си 1 ... 20% ўзгартирилганда оптимал 
кўрсаткич 2,5…3% оралиғида бўлганлиги эътиборга олинади.