Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети шералиев Абдусаид Шералиевич

ЎСИМЛИКЛАРДА БАКТЕРИЯЛАР ҚЎЗҒАТАДИГАН КАСАЛЛИК БЕЛГИЛАРИНИНГ ПАЙДО БЎЛИШИ

Бактериал касалликларни номини аниқлашда уларга тўғри ташхис (диагностика) қўйиш муҳим аҳамиятга эга. Касалликка тўғри қўйилган ташхис, касалликка қарши самарали курашни амалга ошириш имконини беради.

Бактерияларнинг келтириб чиқарадиган касалликларининг намоён бўлиши уларда мавжуд бўлган ферментлар турига боғлиқ бўлади.
Бактериялар ўсимликларни касаллантирганда рўй берадиган патологик ўзгариш 2 типга бўлинади: умумий (системали) ва маҳаллий (локал) характердаги зарарланишлар.
Умумий типдаги патологогик ўзгаришларда ўсимликнинг барча аъзолари ёки унинг бир қисми нобуд бўлади. Бундай касалликлар илдиз чириш ва ўтказувчи найлар боғламининг касалланиши тарзида намоён бўлади. Диффузли (системали) бактериозда бактериялар ўтказувчи найчаларга кириб олади, ушбу найчалар ва уларнинг атрофидаги тўқималар бўйлаб тарқалади.
Маҳалий типдаги касалланишда ўсимликнинг айрим аъзолари: барглар, новдалар, поялар, мевалар зарарланади. Бунда ўсимлик тўқималари, айниқса паренхима тўқималари зарарланади ва паренхиматоз касалликлар дейилади. Бундай касалликлар чириш, некроз, куйиш, хлорозлар, шишлар, галлар ва бактериал шилимшиқ – экссудат ҳосил қилиш шаклида намоён бўлади.
Умумий ва махаллий бактериозларнинг бир неча турлари Ўзбекистонда ҳам ҳар хил экинларда учрайди (1-жадвал).
Чириш–озиқ моддаларга бой туганаклар, мевалар, илдизмевалар касалланишида намоён бўлади. Бунда бактериялар ҳосил қилган ферментлар таъсирида (пектиназа, протопектиноза) паренхимадаги ҳужайраларни бирлаштириб турувчи пектин моддасининг парчаланишидан ҳужайралар бир-биридан ажраб кетади ва тўқималар юмшоқ бўлиб қолади. Ферментлар таъсирида тўқималар юмшайди, бўтқага ўхшаб суюқ бўлиб қолади ва ўзига хос (кўпинча бадбўй) ҳид чиқаради. Масалан: сабзи, картошка ва бошқа илдизмеваларнинг Er. carotovora бактерияси касаллантиришидан чириши.
Ўсимликларнинг поясидаги ўтказувчи тўқималар бактериялар билан касалланганда уларнинг тургор ҳолатининг йўқолишидан сўлиш келиб чиқади. Сўлишнинг келиб чиқишида поядаги тўқима найларнинг ичини бактериялар ҳосил қилган споралар таъсирида тўсиб қолиши ёки улар ҳосил қилган заҳарли моддаларнинг салбий таъсири натижасида вужудга келади.
1-жадвал.
Диффузли ва локал бактериозларнинг мисоллари