Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

биринчиси – тажриба шароитларида ўтказилиб, ейилиш 
жараёнидаги материалларнинг баъзи хусусиятларини ўрганишга 
қаратилган (юпқа қатламларнинг деформацион мустахкамлик 
хусусиятини, адгезияга мойиллик қоби-лиятини, мойлар билан 
ўзаро таъсир қилиш қобилиятини, иссиқлик-физик тавсифларни 
ўрганиш ва бошқ.). Улардан иккинчиси – лаборатория шароитида 
материаллар нусхаси устида тадқиқотлар ўтказилади, баъзи ейилиш 
шароитларини баҳолаш мумкин (конструктив факторлар катта 
таъсир қилмайдиган объектлар учун). Улардан учинчилари – детал 
ва бирикмалар (хоҳлаган материалдаги) ейилишга конструктив ва 
технологик факторларнинг таъсир этишни ўрганиш мақсадида 
махсус дастгоҳларда олиб борилади. Туртинчи тоифадаги синашда 
– эксплуатацион шароитда ўтказилиб, деталар ёки материалларнинг 
ейилишга бардошлигини аниқлашда якуний ҳисобланади. Улардан 
олинган тадқиқот натижалари энг юқори даражадаги ишончликка 
эгадир. Энг юқори натижаларни махсус полигонлардаги ёки яхши 
тайёрланган ишлаб чиқариш участкаларида ўтадиган синовларда 
олиш мумкин. 
Ейиладиган деталарнинг ресурсларини оширишда тўлиқ ва 
пухта тадқиқот натижаларни олишга ҳаракат қилиш зарур. 
Бирламчи ва иккиламчи ишлаб чиқариш жараёнида техник 
объектларнинг ишончлилигини текшириш мақсадида чиниқтириш 
ишлари бажарилади, уларнинг асосий вазифаларидан бири-
тикланган (ясалган) деталардаги ва йиғиш операциялардаги 
нуқсонларни аниқлаш. Техник объектларнинг ишончлилиги ва 
ишлаш қобилиятини баҳолашда техник диагностика  - 
машиналардан фойдаланиш ва таъмирлашга оид уларнинг 
шикастланиш (бузилиш) сабаблари ва хусусиятларини ўрганувчи 
илм соҳаси ёрдам беради. 

---

53
Таъмирлаш корхоналаридаги агрегатли-бирикмали усулларда 
таъмирлашда техник диагностика иш сифатини оширишга, машина-
трактор паркига техник хизмат кўрсатиш билан боғлиқ ишларда 
меҳнат ҳажмини камайтиришга ёрдам беради. Бу жараёнда хилма-
хил техник воситалар мавжуд: цилиндр-поршен гуруҳининг техник 
ҳолати ва клапанларнинг зич ётишини текширувчи КИ-48887 (газ 
сарфи 
индикатори); 
тирсакли 
валлардаги 
шатунли 
подшипниклардаги тирқиш қийматини аниқлаш қурилмаси КИ-
11140; ёнилғи узатиш моментини ва газ тақсимлаш фазасини 
аниқлагичи-КИ-13902; ёнилғи – КИ-4818; ёнилғи насосларининг 
плунжер жуфтлари ва ёнилғи узатиш клапанларини текширувчи 
прибори – КИ-4802; ғалла комбайнлардаги гидротизимни 
текширишга (насос унумдорлигини аниқлайди) мўлжалланган 
прибор-КИ-5473; КИ-4850 мосламаси эса занжирли тракторларнинг 
таянч катоклари ва борт узатмалари подшипниклардаги 
тирқишларни назорат қилишга имкон беради. 
Механизмлардаги ҳар қандай бирикма ўтказиш жойлари билан 
тавсифланади. Ишқаланиш ва ейилиш жараёнини камайтириш 
мақсадида бирикмаларни ишчи юзаларига мойлаш қоплами билан 
тўлдирилади ва улар маълум даражада зичлаш воситаларини 
бажаради. Мойлашнинг гидродинамик назариясига асосан 
бирикмадаги 
суюқлик 
сарфи 
қуйидаги 
боғланиш 
билан 
ифодаланади (2-расм): 
dR
,
2
12 dx
v
bS
q bS



бу ерда q-суюқлик сарфи; 
b-ариқчанинг кенглиги; 
S-ариқчанинг баландлиги; 
v-биртекисликнинг иккинчисига нисбатан ҳаракатланиш 
тезлиги; 
-мойнинг абсолют қайишқоқли; 
dR/dx-оқим йўналишидаги босимнинг ўзгариши. 

---

54
(1) тенгламадан кўрингандек тирқиш ортган сари суюқликнинг 
ариқчадан ташқарига отилиб чиқиш даражаси кескин ўзгаради, 
унинг зичловчилик қобилияти, берилган мазкур бирикма учун анча 
пасаяди. Демак, деталарнинг фойдаланиш жараёнидаги ейилиш 
оқибатида ва ариқча орасидаги тирқишнинг ортиши, улардаги мой 
ишчи босим таъсирида ташқарига оқиб кетади, бирикманинг 
нормал ишлаш шароити бузилади. Бундай тирқиш чегаравий 
ҳисобланади.