Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

а) б) 
 
 
 
 
 
 
 
1-расм. Бир ўлчамли (а), кўп ўлчамли (б) моделлар схемаси 
Қишлоқ хўжалик агрегатларининг ҳаракат моделининг кириш 
томонидан 
ишлаш 
шароитларига 
)}
(
),...,
(
),...,
(
{
1
t
f
t
f
t
f
F
n
i

, 
бошқарилиш шароитларига 
)}
(
),...,
(
{
1
t
U
t
U
U
k

ҳамда ички 
алоқаларига 
)}
(
),...,
(
{
1
t
d
t
d
D
e

вектор функциялари фаол таъсир 
этади. Вектор U бошқарилувчи қурилманинг чиқиш параметридир, 
вектор D эса агрегатнинг алоҳида олинган бирорта тизим 
оралигидаги ўзаро таъсирни ҳисобга олади. 
Чиқиш ўзгарувчилари ҳам 


)
(
),...,
(
),...,
(
1
t
y
t
y
t
y
y
m
i

сингари вектор кўринишда тасвирлаймиз. Бундай тизим 
хусусиятини бирорта А оператор каби ифодалашимиз мумкин. 
А 
F
1
(t
) 
Y
2
(t)
А 
F
i
( t ) 
Y
i
( t )

---

177
Оператор А кириш жараёни 
)
(t
f
i
тизимининг чиқиши давомида 
)
(t
y
j
жараённинг содир бўлишини таъминлайди. Кириш жараёни 
(сигнали) 
)
(t
f
i
берилган (детерменантлаштирилган) вақт бўйича 
тасвирланган функция ёки эҳтимолий жараён бўлиши мумкин. Шу 
боисдан ҳам оператор, агрегат ва унинг қатор тизимларини динамик 
тизим 
сифатида 
мукаммал 
таҳлил, 
синтез 
қилиш 
ва 
оптемизациялаш 
ишларида 
динамик 
тизимнинг 
умумий 
ҳарактерискаси ҳисобланади. Таҳлил – бу агрегат ишлаш пайтидаги 
оператордаги чиқиш кўрсатгичларини (уларнинг ҳарактериска-
ларини) аниқлашдан иборат. 
Сентез- бу агрегатнинг динамик тизим сифатида кириш 
томонидан таъсирларни маълум тарзда (берилган қийматларда) 
ўзгаришини таъминловчи унинг операторини (математик моделини) 
аниқлашдан иборат.
Оптимизация - бу кириш томондаги таъсирларини оптимал 
тарзда (маълум жиҳатда) ўзгаришини таъминловчи оператор 
(математик модел) кўрсатгичини аниқлашдан иборат.
Кириш сигналини одатда ҳар бир ижро этилган пайтидаги 
чиқиш сигналининг ижро этилишига мос ўзгаради. У ҳолда чиқиш 
сигналини қуйидагича ёзишимиз мумкин [1]:


)
(
)
(
t
f
A
t
y
i
i

(1) 
Кўп ўлчамли динамик тизим учун


U
F
A
Y
,

. (2) 
Агрегат, унинг бузилиши (ундаги деталларнинг ёйилиш ёки 
тизимини бошқариш математик моделларини тузиш оператор 
турини аниқлашдан, яъни кириш вектор функцияларининг чиқиш y
i
функциясининг Y турига ўзгариш таъсири ва турини топишдан 
иборатдир.
Тасодифий жараёнларнинг асосий характерискалари ГОСТ 
21878-76 тасодифий жараёнлари скаляр ёки вақт мабойнида ўзгариб 
борувчи тасодифий миқдорлар векторининг галаси деб қаралади. 
Бирорта тасодифий Р(А) ходисанинг математик эҳтимоллигини 
қуйидагича аниқлашимиз мумкин:
M
m
A
P

)
(
(3) 

---

178
(3) ифодага кўра, ходиса содир бўлиш эҳтимоллиги шарти 
1
)
(
0


A
P
 
1

A
P
ходисага ҳаққоний ходиса дейилади.
Умумий ҳолатларда ходисаларнинг тўлиқ гуруҳи учун: 



m
i
i
A
P
1
1
)
(
.(4) 
ГОСТ 21878 – 76 га асосан 
)
(t
y
j
тизимининг риакцияси 
)
(t
f
i
қачон таъсир этиш эҳтимолига боғлиқ эмас.
Қишлоқ хўжалик агрегатларининг ишлаш жараёнларини 
тавсифловчи математик модел. Уларни синаш амалиётида ва 
тадқиқот қилишда ва уларнинг параметрларини ҳисоблаш 
жараёнларида кенг ишлатилади.