Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

Маърузани тизимли ёритиш: Дастлабки ахборотларнинг 
такрорланишларига боғлиқ ҳолда деталар ва бирикмаларнинг 
ресурсларини икки хил усулда аниқлашимиз мумкин (2 – слайдга 
қаралсин). 
№ 1 Слайд. Машиналар чидамлилигининг асосий 
кўрсаткичлари. 
Иқтисодий (деталар ёки бирималарнинг ҳақиқий ва 
қолдиқ ресурслари). 
Техник (деталар ёки бирикмаларнинг тўлиқ ҳақиқий ва 
қолдиқ ресурслари).
Машиналарнинг чидамлилик кўрсаткичлари
№ 2 Слайд. Машина деталари ва бирикмалари 
ресурсларини аниқлаш методлари. 
Алоҳида 
деталар 
ва 
бирикмалардан 
фойдаланиш 
шароитларида ёйилиш ҳолатини баҳолаш (индивидуал 
прогноз қилиш методи). 
Бир хилдаги деталар (бирикмаларнинг)
гуруҳларнинг 
ёйилишига оммавий ишлов бериш – стастистик прогноз 
қилиш методи.
Машина деталари ва бирикмалари 
ресурсларини аниқлаш методлари 

---

97
Келинглар, мавзуни айнан деталар ёки бирикмаларнинг қолдиқ 
ресурсларини индивидуал прогноз қилиш методи ёрдамида 
ўрганишдан бошлаймиз. 
Бунда биз «Индивидуал диагностика қилиш» ва «Ақлий 
хужум» + «Ўқитишнинг тизимли ёндошиш» методларидан 
фойдаланамиз. Талабаларни “индивидуал диагностика қилиш” 
усулидан фойдаланиш: Бу усулнинг муҳим томонларидан бири 
деталарнинг қолдиқ ресурсларининг ишонч чегараларини аниқлаш 
ҳисобланади. Бунда эҳтимоллик усулларидан фойдаланилади: 
ўртача ресурс,уларнинг тақсимланиш тартиби, ўтказишдаги 
хатолик қийматлари ва прогноз қилинаётган ресурс чегараларининг 
ишонч чегаралари аниқланади. 
Аммо, бу масалаларни кўриб чиқишдан олдин машина деталари 
ресурсларининг ўзгариш эгри чизиғи ҳақида эслаб кўрайлик. 
Келинглар, “ақлий хужум” методини қўллаган ҳолда талаба-
ларни “индивидуал диагностикалаш” усулидан фойдаланиб бу 
эгри чизиқнинг абцисса ва ордината ўқларига қандай эксплуатацион 
параметрлар қуйилишини аниқлаб оламиз (3 – слайддан 
фойдаланиб ҳар бир талабага 2 – 3 минут тавомида Uпр, Uдр, Н, 
Тмр, ά ва Тдп параметрларининг номлари ҳақида ўзларининг 
фикрларини, аргументларини айтишларига имкон берамиз). 
Кейинчалик 3 слайдда келтирилган графикдан фойдаланиб 
деталнинг ейилиш қийматига ишланманинг таъсир этиш жараёнини 
ўрганишга киришамиз. 
Бакалавр йўналишида “Машиналар ишончлилиги ва ремонти” 
фанини ўрганишда бу мавзуни шу жойда якунлаш мумкин. 
Магистратура йўналишида “Машиналар ишончлилиги ва техник 
сервис”, “Машиналар пухталиги” ва «АИТ» сингари фанларни 
ўрганишда талабалар бу мавзунинг назарий томонларини чуқурроқ 
ўрганишлари лозим. Шу боисдан энди ушбу мавзунинг 
магистрантларга тегишли томонларини ўрганишга киришамиз. 
Агар чиниқтириш даври ҳисобга олинмайдиган бўлса ва шартли 
равишда нормал фойдаланиш давридаги ёйилиш қийматининг ўсиб 

---

98
бориш 
жараёнини 
машинанинг 
ишланмасига 
(Н) 
тўғри 
пропорционал деб фараз қиладиган бўлсак,