Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

2-расм. СЗ-3,6 дон экиш агрегати сошнигининг чуқурлигини (а) 
ва дон сарфини (б) назорат қилиш ва бошқариш тизими 
схемаси: 1- сошник; 2- чуқурлик датчиги; 3- назорат ва бошқариш 
блоки; 4- белгилагич; 5- сигнал узатгич; 6- бажарувчи элемент. 
Агрегатлар нисбатан анча мураккаб (кўп массали) динамик 
тизим ҳисобланади. Шу боисдан улардаги умумлаштирувчи 
координаталар сони анча кўп бўлади. Ер ҳайдаш агрегатларининг 
кириш томонидаги таъсир кўрсаткичларини ҳисобга олган ҳолда 
уларнинг чиқиш параметри 
 
s

-ни қуйидаги таркибли-рационал 
ўзгарувчи функция кўринишида ифодалашимиз мумкин: 
1
)
1
(
)
(
1
2
2
2
3
3
3
1
2
2
2






s
T
s
T
s
T
s
s
k
s



; (3) 
)
1
(
)
(
1


S
T
k
s

, 
(4) 
бу ерда 
i

ва Т
i
–вақт доимийликлари. 
К- кучайиш коэффициенти. 
Ҳозирги кунда ерга ишлов бериш ва экиш агрегатларини авто-
матизациялашда қуйидаги илмий йўналишлар кўзга ташланмоқда: 
а) ишлов бериш объектларига (тупроқ, ўсимлик) нисбатан баъзи 
машина ва ишчи қурилмалари ҳолатларини автоматик бошқариш; 
б) машиналарнинг ишлаш режимларини автоматик бошқариш; 

---

195
в) ишчи қурулмаларини ҳаддан зиёд зўриқишларидан ва си-
нишларидан ҳимоялаш, назорат қилиш, сигнализация ишларини ав-
томатизациялаш ҳамда бажариладиган ишларни автоматик ҳисобга 
олиш, суюқлик сарфини дла етакларида автоматик тарзда узиш; 
г) экин агрегатларига ўрнатилган пўркаш воситаларининг 
ишлаш режимларини автоматик бошқариш. 
Биринчи йўналиш агрегатлар ва ишчи қурулмаларининг 
ҳаракатларини бошқариш билан боғлиқ. Бу йўналишга тоғ 
деҳқончилиги 
соҳасида 
ишлайдиган 
агрегатлар 
ҳолатини 
барқарорлаштириш, боғдорчилик, узумчилик соҳасида эса уларга 
ўрнатилган ишчи қурилмаларни автоматик бошқариш тизимлари 
билан жиҳозлаш ишлари киради. 
2-расмда ҳайдаш агрегатини куч таъсирида автоматик ростлаш 
ва С3-3,6 дан экиш агрегати сошнигининг чуқурлигини ҳамда дон 
сарфини назорат қилиш ва бошқариш тизими схемалари 
келтирилган. 
Ер ҳайдаш агрегатида ростланадиган параметри – бу плугнинг 1 
чиқиш координатаси 
)
(t
P
b
ҳисобланади. 
Унинг 
ҳақиқий 
қиймати пружина 7 нинг деформация кучи 
 
t


сингари регулятор 
золотниги 8-га узатилади, яъни: 
)
(
)
(
t
K
t
P
P
e
h
p






, (5) 
бу ерда 
К

-ўзгариш коэффициенти. 
Тортиш кучини умумий ҳолда қуйидагича ифодалашимиз 
мумкин: 
)
(
)
(
)
(
t
F
a
F
t
P
x


, 
(6) 
бу ерда 
)
(a
F
-тортиш қаршилигининг ўзгариш функцияси. 
Экиш агрегати дон сарфини бошқариш ва назорат қилиш 
тизимидан 1 пьезоэлектрикли сарфлаш 2 датчигидан, келиштирув 
элементи 3 дан, солиштириш элементи 4 дан, бошқарув ва назорат 
блоки 5 дан, йўл датчиги 8 дан, ва ўзгартириш датчиги 9 дан таркиб 
топган. Узатиладиган сигналга боғлиқ равишда бажарувчи элемент 
(электродвигатель) етти калтакли экиш аппаратининг қамраш 
кенглигини ўзгартиради.