Қорақолпогистон республикаси ва вилоятларда 2013-2014 йилларда кўп тармоқли фермер хўжаликлар бўйича маълумот Фермер хўжалигини бошқариш объектини таққосланишини таъминлаш учун кўрсаткичлар орасидан ишлаб чиқаришни объектив иқтисодий шароитларини тавсифлаб берадиганини ажратиб олиш лозим. Мазкур шароитларни тенг таъсири шу билан бирга якуний кўрсаткичлар ўртасидаги фарқларни аниқлаш орқали, бошқариш тизимлари самарадорлигини бахолаш мумкин.
Мухтарам президентимиз томонидан республикадаги меҳнатга яроқли ишловчиларни иш билан таъминлаш асосий вазифа қилиб белгиланган. Фермер хўжаликлари томонидан бўш ўринларни яратиш ва уни тўлдириш масаласига муносиб ҳисса қўшиб келаётганлигини қуйидаги 2.3.2-жадвалдан кўриш мумкин.
2.3.2-жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики 2012 йилда фермер хўжаликлари кенгашларини тузиш масаласи билан бир қаторда ихтисослашган фермер хўжаликларини ёки кўп тармоқли фермер хўжаликларини ташкил қилиш ва унда бўш ўринларни тўлдириш масаласига асосий эътиборни қаратилганлигини ушбу жадвал маълумотларидан кўриниб турибди.
2011 йилдан республика туманларида қишлоқ хўжалик корхоналарида ғалла ва пахта етиштириш ва агротехник қоидаларга риоя этиш ва ҳолатни тугри маниторинг қилишга эътибор қаратилди. Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тамонидан ишлаб чиқилган беш юз ва минг боши бошқаруви тазими амалиётда ўз самарасини бермоқда.Беш юз бошининг мақсад ва вазифалари қуйидагиларда кўрсатилган иборат.
Фермер хўжалигини бошқариш самарадорлигини бахолашни ишлаб чиқариш самарадорлиги ва бошқариш шароитларини тавсифлаб берувчи кўрсаткичлар алоқадорлигини маълум даражада акс эттирувчи, алоҳида мезонлар бўйича ҳам амалга ошириш лозим. Бошқариш самарадорлигининг асосий мезонларига бошқарув меҳнати натижавийлиги ёки унумдорлиги ва бошқарув аппарати тежамлилигини киритиш мумкин. Бошқарув ходимлари меҳнат унумдорлигини аниқлашнинг ўзига хос томонлари, бевосита аниқлаш имкони бўлмаган бошқарув фаолиятининг ўзига хослиги билан боглиқ. Демақ меҳнатни туғридан- туғри бахолаш мумкин бўлган бошқарув ходимларининг индивидуал унумдорлик кўрсаткичларини хисоблаш мумкин. Бошқарув ходимлари учун ушбу усул билан айрим турдаги ишлар унумдорлигини ҳисоблаш мумкин.
2.3.2-жадвал
Республикада фермер хўжаликларида яратиладиган иш ўринлари
2014 йилда режалаштирилган кўп тармоқли фермерлар сони
Фарқи
2013 йилда яратилган иш ўринлари сони
2014 йилда яратилиши режалаштирилган иш ўринлар сони
Фарқи
Қорақалпоғистои Республикаси
1 627
1470
-157
12 682
8135
-4547
Андижон
1 047
989
-58
3 746
2580
-1166
Бухоро
1 220
1015
-205
4 593
5015
422
Жиззах
1 051
1053
2
11 149
4107
-7042
Қашқадарё
1 839
1845
6
8 363
7276
-1087
Наманган
1 006
1015
9
3 265
3725
460
Навоий
574
591
17
2 952
2963
11
Самарқанд
2 223
2516
293
8 116
9519
1403
Сурхондарё
1 347
1365
18
4317
4291
-26
Сирдарё
1 408
1422
14
5 516
5149
-367
Тошкент
2 257
1237
-1020
3 824
3514
-310
Фарғона
892
964
72
12 062
3773
-8289
Хоразм
1 855
1135
-720
10 346
5927
-4419
Жами
18 346
16617
-1729
90 931
65974
-24957
Рахбар ва мутахассислар меҳнати натижаларини якуний бахолаш билвосита корхона ва унинг бўлинмалари фаолиятининг пировард натижалари орқали маълум кўрсаткичлар ёрдамида амалга оширилиши мумкин. Бошқарув тизими тежамлилиги уни амалга ошириш учун сарфланган харажат миқдори билан тавсифланади. Лекин бошқаришга кетган харажатлар тежамлиликни бахолашда асосий белгиловчи кўрсаткич бўла олмайди. Шунинг учун уларни ишлаб чиқаришга сарфлаган жами харажат ва бошқа кўрсаткичлар билан таққослаш зарур. Маълум харажатларни талаб этувчи ишлаб чиқаришни бошқаришда техника воситаларини қўллашнинг иқтисодий самарадорлигини алоҳида ҳисоблаш лозим.
Бошқарув меҳнати мураккаб меҳнат хисобланиб, унинг самарадорлигини аниқлашнинг ягона кўрсаткичи йуқ. Бошқарув меҳнатининг самарадорлиги дастлаб сув хўжалиги ташкилотларининг ишлаб - чиқариш иқтисодий фаолиятининг муҳим кўрсаткичларидан бири бўлган рентабеллик даражаси ва иш ҳақи билан бахоланади.
Бошқариш жараёнини ягона тизим сифатида қараладиган бўлса, унинг муҳим элементларидан бири бошқариш вазифалари ҳисобланади. Бошқариш вазифалари ташкилий тузилманинг ва бошқарув органлари фаолиятининг асл моҳиятини ўзида акс эттирувчи жараёндир. Лекин аксарият холатларда дастлаб бошқарув органлари ташкил этилади, кейин унинг вазифалари аниқланади ёки ишлаб чиқилади. Бундай ёндашув бошқарув ходимлари сонининг кўпайишига, расмиятчиликка олиб келади. Мақсадларнинг хилма - хиллиги, бошқариш субъектлари ва объектларининг турли туманлиги, турли бошқарув тизимларидан фойдаланиш заруриятини кўрсатади.
Фермер хўжалиги ташкилотларини бошқариш тизимида хам турли мулкчилик ва хўжалик юритиш шакллари фаолиятига мос келадиган ўзига хос йўналишларни шакллантириш лозим. Бундай шароитда давлат бошқаруви асосан тармоқлараро алоқаларни мувофиклаштириш, ишлаб чиқаришни, бевосита бахолар, солиқ, инвестиция ва молия - кредит сиёсати функцияларини бажариш, аҳолини ижтимоий ҳимоя қилишга мўлжалланган бўлиши лозим.
1-чизма. Тумани қишлоқ ва сув хўжалиги бўлими бошқарувининг тузилмаси Бунинг яққол мисолини юқорида келтирилган жадвал мисолида ҳам кўришимиз мумкин.
Республика миқёсидан туманларгача бўлгаи вертикал бошқарув босқичларида ижрочилар ва тармоқлар ўртасида, шунингдек функционал бошқариш тизилмасининг ҳар бир босқичида давлат вазифаларининг аниқ тақсимланишига эришиш лозим.
Бозор иқтисодиёти муносабатларининг шаклланиб бориши билан давлат ва хўжалик бошқарувининг аҳамияти янада ошиб боради. Бозорни бошқариш дастлаб бевосита юкори пировард натижаларга эришиш, қишлоқ ва сув хўжалиги тизимидаги ташкилотлар ўртасида мувозанатлашган мутаносибликни ўрнатишдир. Шу муносабат билан фермер хўжалиги ташкилотларида бошқарув ходимларининг бошқариш жараёнидаги тутган ўрни ва аҳамияти ошиб бормоқда. Бозор муносабатларини тартибга солиш режали - тақсимот тизими шароитида ишлаб чиқаришни бошқаришга нисбатан мураккабдир. Шунииг учун бошқариш органлари давр талабига жавоб бера оладиган функция ва талабларга, ташкилий тўзилмага ва мутахассислар таркибига эга бўлмоғи лозим. Рахбар ходимлар ишчанлик ва малакавий қобилиятлари туфайли иқтисодий субьектлар фаолиятини мувофиқлаштириш муаммоларини ечиш қобилиятига эга бўлмоғи лозим. Шунда хўжаликдаги асосий вазифалардан фойдаланиш имконияти кенгайиб, фонд билан таъминлаш даражаси яхшиланади.
2.3.3-жадвал
