Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я

киши майлларидан ҳимоя қилиши учун ижтимоий нормалар
ва бошқа маданият элементларидан иборат устқурма механизм-
ларни вужудга келтирган. Ўта кучли табиий эҳгиёжларни иж­
тимоий нормалар билан тийиб туриш дин ёрдамида мустаҳкам-
ланади. З.Фрейднинг фикрига кўра, табиий майлларнинг тийи-
лиши индивид психикасида невроз ҳолатини вужудга келтира­
ди. Дин ҳам жамоа неврозининг бир туридир. Лекин дин жамоа
неврози сифатида кишини индивидуал изтироблардан сақпай-
ди, индивидуал неврознинг ривожланишини тухтатаои ва фо­
жиали оқибатларга олиб келишига йўл қўймайди.
Юқорида қдйд этилган фикрлардан келиб чиқиб, динни
вужудга келиши сабабларини унинг алоҳида хусусиятлари­
ни ўрганиш билан тўлиқ тушунтириб бўлмаслигига амин
бўламиз. Масалага бундай ёндашув динни комплекс ўрганиш-
ни тақозо этади. Зеро, комплекс ўрганиш унинг жамиятда
такрор ишлаб чиқаришга сабаб бўладиган илдизларини аниқ-
лашга ёрдам беради.
Диннинг вужудга келиши, авлоддан-авлодга ўтиб бориши
ва ривожланиши учун шарт-шароитларни шакллантирувчи
омиллар унинг илдизлари деб аталади. Диннинг илдизлари уч
қисимга бўлинади. Уларнинг ҳар бири динни ўрганишда жуда
муҳим. Бу қисимлар биргаликда диннинг вужудга келиши учун
шарт-шароит яратади. Улар қуйидагилардан иборат:
1) 
диннинг ижтимоий илдизи кундалик ҳаётда кишилар­
нинг турмушини белгиловчи моддий ва маънавий муноса­
батлар тизимидан иборат. Диннинг ижтимоий илдизида мод­
дий шароитлар устувор. Сиёсий устқурма институтлари дин­
га иккиламчи таъсир этади.
Диннинг ижтимоий илдизини ташкил этувчи жабҳалар-
дан бири ижтимоий ҳаётни стихияли қонуниятлар асосида
- 33 -

---