Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я

асрнинг ўрталарида вужудга келган марксизм динни
ўрганишда ўзгача ёндашувга асосланади. Унда ижтимоий шарт-
шароитлар ва жамият ривожланиши даражасига алоҳида эъти­
бор берилади. Марксизм таълимотига биноан, индивид шахс
- 30 -

---

сифатида тарихий шарт-шароитлар таъсирида шаклланади.
Шу боис диний тасаввурлар инсон онгида эмас, балки та­
рихий жараёнлар таъсирида пайдо бўлади. Дин турларининг
ривожланиши \ам ўз-ўзидан юз бермайди. Улар ижтимоий
шарт-шароитларнинг пишиб етилиши ва жамиятнинг ри­
вожланиши таъсирида ўзгариб боради.
Марксизм диннинг ижтимоий ҳаётдаги ўрни ва аҳамияти
масаласида динни ҳукмрон синфларнинг афкор халқ омма-
сини эзиш воситаси, ижтимоий тараққиётга қарши куч ҳамда
маънавий зулм шакли деб баҳолаган.
XX 
асрда диннинг вужудга келиши сабабларини антро­
пологик ёндашувидагидек ибтидоий одамнинг абстракт та­
факкури маҳсули, онгнинг мантиқ қоидаларига зид келиши
натижаси сифатида баҳолаш ва марксизмдаги ҳукмрон синф­
ларнинг афкор халқ оммасини эзиш воситаси, ижтимоий
тараққиётга тўсқинлик қилувчи куч кабилар билан боғлаб
тушунтиришдан фарқ қилувчи ғоялар вужудга келган.
XIX 
асрнинг охири — 
X X
асрнинг бошларида динни соци-
ологик ўрганишда катга кггуқлар қўлга киритилган. Бу соҳада
немис мутафаккири М.Вебер (1864—1920) ва француз мутафак-
кири ЭДюркгеймларнинг (1858-1917) хизматлари катга бўлган.
М.Вебернинг фикрига кўра, социологияни диннинг ман­
балари ва метафизик моҳияти масаласи эмас, балки унинг мав-
жудлиги, шарт-шароитлари қизиқгиради. Социология эса ди­