Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я р. М. Махмудов, Б. Н. Сирлиев

деструктив 
ва
 продуктив.
Деструктив
низони аниқлаш кундалик тасаввурлар билан мос келади. 
Айнан бу типдаги низо ўзаро таъсирда хилма-хиллик ва фикрлар бузилишига 
олиб келади. Деструктив низо кўпинча бирор-бир сабабсиз ҳолда шахснинг 
стрессга тушиши натижасида юзага келади. Ўзига хос белгиларни низо содир 
бўлишига қизиқувчилар сонининг ортиши, уларнинг низоли ҳаракатлари, бир-
бирларига нисбатан салбий қарашнинг мавжудлиги ва билдирилаѐтган 
фикрларнинг кескинлиги намоѐн этади. Унинг бошқа бир белгиси сифатида 
низода оппонентнинг сифат ва хислатларини, ўзаро таъсир вазиятларини
нотўғри идрок этиши ва шерикларга ишончнинг ҳаддан ташқари ортиб кетиши 
назарда тутилади. Бу типдаги низоларни ҳал этиш анча мураккаб бўлиб, ягона 
йўли анча қийинчилик билан эришиладиган муроса ҳисобланади. 
Муаммо ва унинг ечими юзасидан нуқтаи назарлардаги фарқлар ва 
шахслар ўртасидаги ҳамжиҳатликнинг йўқлиги келтириб чиқаради. Бундай 
ҳолда низо муаммони атрофлича тушуниш, шериклар мотивациясини, бошқа 
нуқтаи назарларни ҳимоялашни тақозо этади.
Биз низоларнинг психологик таҳлили асосида қуйидаги таркибий 
кўринишга эга эканлигини кўриш мумкин: 
НИЗО 
НИЗО ТУЗИЛИШИ НИЗО ДИНАМИКАСИ 
 
НИЗО ФУНКЦИЯСИ НИЗО ТИПОЛОГИЯСИ 
келтирилган чизмадан фойдаланиб, низонинг қуйидаги функциялари
хусусида тўхталиб ўтамиз. 
Низо ўз мохиятига кўра ижтимоий ходисадир. Низо кенг маънода ва 
тор маънода тушунилади. 
Низо
 
кенг маънода
 
жамиятдаги янги ва эски 
қарашлар ўртасидаги кураш деб қаралади. 
Низо
тор маънода
 
бир муаммони 

---

77 
ечишда ҳар бир шахснинг ўз фикрини қаттиқ туриб ҳимоя қилишни 
билдиради. 
Низо ижтимоий психологияда қандай тушунилади? У муомаланинг 
бузилиши ѐки психологик жиҳатдан ички руҳий келишмовчиликдир. Буни ҳар 
соҳа олимлари ҳар хил тушунадилар. Масалан, Г.Ковалев низога шундай 
таъриф беради: "Низо инсонлар ўртасида ижтимоий ва шахсий масалаларни ҳал 
қилишда вужудга келадиган ҳолат, лекин ҳар қандай қаршилик низо 
бўлавермайди. Одамлар бир-бирининг фикри билан келишмаслиги ва ўзаро 
баҳслашиши мумкин, ҳар бири ўз фикрида қолади, лекин барибир кўп ҳолларда 
келишиб ишлашга мажбур бўлади, қарама-қаршилик баъзан ѐқтирмаслик, 
ҳиссиѐт, тушунмаслик, кўра олмаслик ва бошқаларда акс этиб, низонинг келиб 
чиқишига сабаб бўлади. Низо нафақат қарама - қаршилик, шунингдек ўзига хос 
курашиш ҳамдир. Ҳар икки томон ҳам бундай ҳолатда ўзини хақ деб билади ва 
ўзаро курашади. Низо бу қарама-қарши дунѐқарашлар негизида юзага келади. 
Низони албатта, ўз вақтида бартараф этиш керак, чунки бунинг оқибатида ҳаѐт 
меъѐрида давом этмайди. Юқорида айтиб ўтганимизни таҳлил қилиб 
психологик нуқтаи назардан биз шундай таъриф берамиз: "Низо – шахсларнинг 
қарашлари, қизиқишлари ўртасидаги қарама-қаршилик натижасида вужудга 
келган психологик ҳолат бўлиб, бу уларнинг фақат бир-бири билан ҳамкорлиги 
жараѐнида пайдо бўлади‖.