Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я фалсафа ва политология кафедраси

Онгнинг таркиби қандай?
Инсон онги нафақат табиат маҳсули, балки жамият махсули ҳамдир. Шунинг учун онг мураккаб таркибга, тузилишга эга.
Ҳар хил билимлар, эҳтиёжлар, ҳис-туйғулар онг таркибига киради. Онгнинг асосини билимлар ташкил қилади. Онгнинг таркиби бир бутун тизимни ташкил қилади, яъни алоҳида элементлардан ташкил топган тизимдир. Унинг элементлари ўзаро қонуний муносабатларда бўлишади.
Сезги, ҳиссий қабуллаш(идрок), тасаввур, тушунча, тафаккур онгнинг ядросини ташкил қилади.
Онгнинг асосий функцияси инсон хатти-ҳаракатларини хаёлан бошқариш, тартиблаштириш, уларни кетма-кетлигини назорат қилиш ва амалга оширилиши лозим бўлган хатти-ҳаракатларни лойиҳалаштиришдир.
Онгнинг шакллари:

• 
  фикр;
  
• 
  шубҳа;
  
• 
  эътиқод;
  
• 
  ишонч;
  
• 
  билим.
  

Онг ва мия. Онг инсон мияси билан боғлиқдир. Онг миясиз бўлмайди. Лекин онг миянинг қайси жиҳати билан боғлиқ? Миянинг оғирлигигами, мия ва тана оғирлигининг нисбатигами, миянинг ҳажмигами?
Онг миянинг оғирлигига боғлиқ эмаслигини мутафаккирлар аллақачон аниқлашган. Онг мия оғирлигининг тана оғирлиги нисбатига ҳеч қандай алоқаси йўқ. Масалан: Кит миясининг оғирлиги тана оғирлигидан 500 марта кам, арслонники 150 марта кам. Бундан арслон китга нисбатан онгли деган фикр келиб чиқмайди. Инсон миясининг оғирлиги тана оғирлигига нисбатан 60-65 марта кам. Шимпанзе миясининг ҳажми 400см³, австралопитекники 600см³, питекантропники 850см³, неандерталники 1100см³, ҳозирги одамларники 1400см³ ташкил қилади. Инсон онги қисман мия ҳажмига ҳам боғлиқ эмас.
Инсон мияси нозик, мураккаб тузилишга эга бўлган тизимдир. Айнан унинг мураккаблиги онг пайдо бўлиши мумкинлигининг асосий шартидир. Бундай ҳолат ҳам узоқ давом этган эволюциянинг табиий ҳосиласидир.
Аммо юксак даражада ташкил топган миянинг ўзи ҳам ҳали онг пайдо бўлиши учун етарли эмаслигини унутмаслик лозим. Бу мия нормал функционал фаолият кўрсатиши зарур. Ва ниҳоят, нормал функционал фаолият кўрсатувчи мия соҳиби ижтимоий муносабатларга тортилган бўлиши шарт.
Шу ўринда вульгар материалистлар қарашларига яна бир марта мурожаат қилиш лозим. Агар улар ҳақ бўлганида эди, ҳайвонот оламига тушиб қолган инсон болаларида ҳам онг шаклланган бўлиши керак эди. Улар ҳайвонлар орасида бўлганида ҳам жигар сафро ишлаб чиқараверади. Аммо, мия онгни ишлаб чиқармайди.
Бундан онгнинг ижтимоий-руҳий ҳодиса эканлиги ва у фақат жамиятдагина шаклланиши мумкинлиги ҳақидаги хулоса келиб чиқади.