Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги ўҚувчиларни касб-ҳунарга йўналтириш ва психологик-педагогик республика

қатор – иқтисодий режа фаолият турига мойил касб.

Бу касблар ҳисоб-китоб, режалаштириш (бухгалтер, иқтисодчи), иш юритувчилик, матн таҳлили (редактор, таржимон, лингвист), схематик объектлар тасвирчиси (чизмачи, топограф) киради. Бу касб инсондан тартиблиликни талаб қилади.

Жавоб варақаси

№	I	II	III	IV	V	VI
1	а			б		в
2		а		б	в
3	а	б		в
4			а		б	в
5	а	б	в
6	а	б				в
7		а	б	в
8	а				б	в
9		а		б	в
10				а	б	в
11	а	б	в
12			а	б	в
13	а				б	в
14		а		б	в
15	а		б		в
16	а		б			в
17				а	б	в
18	а	б	в
19			а		б	в
20	а		б			в

21		а	б	в
22		а	б	в
23		а		б		в
24	а				б	в
Жами
баллар

11-СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИ УЧУН МЕТОДИКАЛАР ВА ТРЕНИНГ МАШҒУЛОТЛАРИ
I.2“АВТОПОРТРЕТ” МЕТОДИКАСИ

Муаллифлар: Е.С.Романова, С.Ф.Потёмкина. Проектив

методикалардан бири. Юқори синф ўқувчиларининг шахсини диагностика қилиш учун қўлланиши мумкин. Автопортрет – инсоннинг ўзи чизган қиёфаси. Бу методиканинг авторлик методикаси каби икки хил интерпретацияси мавжуд бўлиб, иккинчиси Р.Бернс (АҚШ) томонидан таклиф қилинган.

Интерпретация №1. «Автопортрет» тести Р.Бернс (АҚШ, Инсонлараро муносабатларни ривожлантириш институти, Сиэтл) томонидан қўлланганда, у кишиларга ўзининг якка ҳолдаги ёки оила аъзолари билан бирга, ҳамксбларнинг орасида тасвирлашни илтимос қилган. Р.Бернс шундай ёзади: «Сиз уйга келиб ўкириб – ўкириб йиғлашингиз мумкин, аммо ишхонада бундай қилмайсиз. Бундай ҳолатингиз сиз чизган портретда ўз аксини топади». Унинг фикрича, автопортретдаги белгилар қуйидагича аниқланиши мумкин:


Бош.Катта бош – ўз ақлий имкониятларидан қониқмаслик; Кичик бош ижтимоий мавқеидан норозилик, безовталаниш.


Кўз. Расмдаги катта кўзлар одатда гумонсирашни акс эттиради шунингдек улар хавотирланишни ва ижтимоий фикрга нисбатан ўта сезувчанликни билдиради.

Кўздаги узун киприклар-нозқарашмани, ўзини кўз-кўз қилишни билдиради.

Кичкина ёки ёпик кўзлар ўзига бутунлай берилганлик ва интроверсияга бўлган интилишни кўрсатади.

Қулоқ ва бурун.Катта қулоқ – танқидга сезгирлик. Диққвтни жалб қиладиган бурун шакли жинсий муаммоларнинг мавжудлиги. Бурун катакларининг катталиги агрессияга (жаҳлдорлик) мойилликни билдиради.


Оғиз. Оғизнинг алоҳида ажратиб кўрсатилмаганлиги эҳтимоли бўлган: нутқий кийинчиликларни ва оддий (содда) оғзаки итенденцияларни билдиради.
Расмда оғизнинг йўқлиги ё депрессияни (оғир руҳий сиқилиш) ёки мулоқотдаги сусткашликни ифодалайди. Масҳарабознинг оғзи мажбурий илтфот белгиси.
Тишлар.
Тажовузкорлик (агрессивлик).
Қўллар.

Қўллар шахснинг атроф олам билан боғлиқлигининг белгисидир. Тортинчоқ қўллар қаттиқ масъулиятли, одамови шахс тўғрисида

далолат беради.

Шалвираган ҳолда ташлаб қўйилган қўллар самарасизликни билдиради. Мўрт, нимжон қўллар жисмоний ёки психологик нимжонликни, васийликка

бўлган эҳтиёжни, боғлиқликни билдиради.

Узун-бақувват қўллар иззат-нафслилик (нафсонияти кучлилик)ни ва ташқи олам ходисаларига кучли киришувчанликни билдиради.

Жуда калта қўллар ёки қўлларнинг йўқлиги ноадекватлик хиссини билдиради.

Қўл орқага қилинган ёки чўнтакда бўлса, бу айибдорлик хисси, ўзига ишончсизликдан далолат беради.

Боксчининг қўлқопига ўхшаган қўл сиқилгани, агрессия.

Қўлда бармоқлар бештадан кўп бўлса, тажавузкорлик, жиззакилик.
Бармоқлар муштга сиқилган бўлса - қаршилик ғалаён.


Оёқлар.
Узун оёқлар мустақилликка бўлан эҳтиёжни англатади.

Оёқсиз расм турғунликнинг йўқлиги, суянчиқнинг ва асоснинг йўқлиги, журъатсизлик.

Гавда холати.

Агар одам энсаси кўринадиган қилиб чизилган бўлса, бу одамовиликнинг намоён бўлиши.

Агар бош ён томондан кўринишда чизилган бўлса ижтимоий атроф муҳит туфайли пайдо бўлган хавфсирашдан далолат.

Агар стулнинг чеккасида ўтирган одам расми чизилган бўлса - шароитдан чиқиш йўлини топиш ҳохиши, яккаланиб қолишдан қўрқиш.

Югуриб бораётган одам-кимдандир яшириниш ҳохишини билдиради.

Кўрсаткичлар ва уларнинг таҳлили. Расмнинг қоғоздаги ҳолати. Агар расм вертикал қўйилган варақнинг ўрта чизиғида жойлашган

бўлса - бу норма ҳисобланади.

Оқ ёки сарғишроқ қоғоз ва ўртача юмшоқликдаги қаламдан фойдаланиш керак: оқ силлиқ қоғоз, ручка ёки фломастер ишлатмаслик керак.

Расм варақнинг юқориги чеккасига яқин жойлашган бўлса қанчалик яқин бўлса шунчалик яққолроқ ўз-ўзини юқори баҳолаш, ўзининг жамиятда эгаллаган ҳолатидан ўз атрофдагиларнинг тан олишининг етарли эмаслигидан норозилик, ўзини тасдиқлашга бўлган тенденция сифатида баҳоланади.


Расмнинг пастки қисмидаги ҳолати - тескари тенденция, ўзига ишончсизлик, ўз-ўзига паст баҳо, тушкунлик, журъатсизлик, ўзининг
жамиятдаги ҳолатига, ўзининг тан олинишига қизиқмаслик, ўз-ўзини тасдиқлашга бўлган тенденциянинг йўқлиги.


Шакл (фигура)нинг марказий қисми: бош ёки унинг ўрнини босувчи бўлак.


Бош ўнгга қараган - фаолиятига, харакатчанликка бўлган турғун тенденция деярли нима ўйланилган, режалаштирилган бўлса барчаси амалга оширилади, ёки жуда бўлмаса, амалга ошириш бошланади (хатто охирига етказилмаса-да). Синалувчи ўз тенденцияларини амалга оширишга фаол киришади.


Бош чапга қараган - рефлексияга (ўз тўғрисида ўйлашга), фикрлашга бўлган тенденция. Бу ҳаракат одами эмас: фикрларнинг фақат озгина қисми амалга ошади ёки амалга оша бошлайди. Кўпинча фаол харакатлардан қўрқиш ёки журъатсизлик (Вариант: харакатга бўлган тенденциянинг йўқлиги ёки фаолликдан қўрқиш - буни қўшимча аниқлаш зарур).
Интерпретация № 2

Мазкур интерпретация орқали инсоннинг ўзи ҳақидаги, ўзининг ташқи тузилиши, ўзининг шахси тўғрисидаги тасаввурларини билиш, индивидуал-типологик ҳусуиятларини аниқлаш мумкин.

Методика мақсади: шахснинг индивидуал типологик ҳусусиятларини аниқлаш.

Керакли материаллар: қалам ёки ручка, оқ варақ 10х15 см.

Кўрсатмалар: "Портретингизни чизиш."

Расмларни таҳлил қилишда тасвирнинг хусусиятлари таъкидланади, бунинг асосида барча расмларни қуйидагича бирлаштириш мумкин.

1. 
   Эстетик образ – рассомлик кобилиятлари бўлган бадиий тип бўлиб, бадиий қобилиятга эга шахслар томонидан ижро этилади. График тестлар ва "Aвтопортрет" тести билан, хусусан, ҳар доим "рассом қўли" бўлган одамларни ажратиб кўрсатиш мумкин. Расмдаги
   

тасвирларнинг енгиллиги, чизиқларнинг эгилувчанлиги, хусусиятларининг ифодалилиги билан бу одамлар ажралиб туради.

2. 
   Схематик тасвир - илмий тип. Профил ва олдидан чизилган юз, тана диаграммаси, бюст шаклида; кўпинча интеллектуал интеллектга эга бўлган шахслар (И.П.Павловнинг фикрига кўра) ушбу ҳодиса юзасидан тафсилотлар керак бўлганда уларни қизиқтиради.
   

3. 
   Реалистик тасвир – майда тафсилотлар билан чизилган расм. Майда - чуйдага кўп эътиборберувчи тип.
   

4. 
   Метаморфик тасвир-одам ўзини бирон предмет, масалан, чойнак, пробирка, ўсимлик, хайвон, бадиий персонаж кўринишида
   

ифодалаган расм. Фантазияси яхши ривожланган, ижодий кобилиятларга эга албатта, кўнгилчан, кулгуга мойил тип.

5. 
   "Интерйерда автопортрет" - ландшафт, хона ва бошқалар фонида ҳар қандай нарсалар билан ўралган одам тасвири. Кўринишидан, бундай тасвир сюжетни тасвирлаш қобилиятига эга, шунингдек ташқи объектив муҳитга эътибор қаратишга мойил одамлардир.
   

5. 
   Эмоционал тасвир-бирор эмоционал ҳолатни ифодаловчи расм. Жуда юқори эмоционал таъсирланувчанликка эга тип. У одатда ўзининг ҳозирги эмоционал холатига тескари ҳолатни тасвирлайди. Масалан: ҳафа бўлса-да, кулаётган юзни чизиши мумкин.
   

5. 
   ҳаракатдаги тасвир-ҳаракатчанликка мойил, одатда спорт, рақс билан шуғулланувчи тип.
   

5. 
   Орқанинг тасвири – белгиланган тартибларга зид ҳаракат қилувчи тип.
   

«Автопортрет» тестидан олинган маълумотларни , Рид схемаси бўйича тартибга солиш ва расмнинг миқдорий кўрсаткичларини аниқлаш мумкин.

Санаб ўтувчи расм -бита автопортрет чизиб бериш илтимос қилинганига қарамай бир неча автопортретлар чизилган расм - фикрий экстроверт.

Органик расм-одамни ўсимликлар, ҳайвонлар қуршовида, табиат кўйнида тасвирловчи расм - фикрий интроверт.

Гаптик расм -одамни бирор бир холатда кўпинча «тиши оғриётган», «боши оғриётган» ҳолатларда тасвирловчи расм - сенсор интроверт.

Эмфатик расм одамни бирор эмоционал мухитда тасвирловчи расм - сенсор эстраверт.

Декоратив расм -портретни турли безаклар билан, чиройли рамкаларда, эркин ранглар билан тасвирловчи расм - сенсор экстраверт.

Имажитар расм- одамни бирор бир адабий қаҳрамон ёки ҳаёлий образ тарзида тасвирловчи расм - эмоционал интроверт.

Ритмик расм -ҳаракатдаги одамни масалан, юраётган, зинадан чопаётган одамни тасвирловчи расм - интуитив экстроверт.

Структурали расм -одамни қандай булса, шундайлигича, баъзан фақат юзи, бюстни ёки бўй-бастни тасвирловчи расм - интуитив интроверт.

Ушбу белгилар бўйича қуйидаги жадвалдагига ўхшаб, турли расмлар ўртасидаги микдорий фарқларни аниклаш мумкин.

«Автопортрет» тести бўйича индивидуал – типологик

фарқлар /500 киши орасида/

Тасвир	Психологик тип	Тасвирлараро
кўриниши Г.Рид	К.Юнг бўйича	миқдорий фарқлар
бўйича
Санаб ўтувчи	фикрий	2,4
	экстроверт
Органик	фикрий	30,3
	интроверт
Эмфатик	сезувчи	3,2
	экстроверт
Гаптик	сезувчи	2,2
	интроверт
Декоратив	ҳиссий	8,8
	экстроверт
Имажитар	ҳиссий интроверт	13,2
Ритмик	интуитив	20,8
	экстроверт
Структурали	интуитив	19,1
	интроверт