Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги навоий давлат педагогика институти

1-daraja simpatiya yoki 
antipatiya asosida vujudga 
keluvchi utaro munosabatlar
 
 
3-daraja 
insoniy 
munosabatlar yoki chuqur 
ishonchga asoslangan o`zaro
 
munosabatlar
 
 

---

Ўқувчи, талабалар жамоасидаги маънавий психологик иқлимнинг ташқилотчиси – 
ўқитувчи, гуруҳ раҳбари ҳисобланади. Ҳар бир гуруҳ раҳбари жамоада нормал психологик 
иқлимни яратиш учун унга таъсир этувчи омилларни яхши билиши зарур. Чунки яхши 
ташкил этилган жамоада нормал психологик иқлим мавжуд бўлганда гуруҳ аъзоларининг 
ўзлаштириши, тартиб-интизомни сақлаши ҳам яхши йўлга қўйилади. 
Гуруҳ ва жамоалардаги шахслараро муиосабатларни ўрганишда кузатиш, эксперимент, 
турли хил суҳбат меъёрларидан фойдаланилади. Шахслараро муносабатлари ўрганишиш 
методларидан яна бири - 
социометрия 
методидир. 
Бу методнинг моҳияти шундан иборатки, инсон у ёки бу кўрсаткич бўйича гуруҳ 
аъзоларини танлайди. Қилинган танлашлар асосида кишининг гуруҳдаги шахслараро 
муносабатлар тизимида тутган ўрни ҳақида хулоса чиқаради. 
Демак, социометрия методи ёрдамида гуруҳ аъзолари ўртасидаги симпатия ёки 
антипатияни аниқлаш мумкин, социометрия методни оператив тарзда ўтказиш, унинг 
натижаларини эса математик равишда қайта ишлаш ва график тарзда ифодалаш мумкин. 
Социометрия тадқиқот методи сифатида тан олиш билан бир қаторда унинг баъзи 
камчиликларининг ҳам кўрсатиб ўтиш зарур. Асосий камчсилик шундан иборатки, 
социометрия методи мавжуд муносабатлар тузилишининг сабабларини имконини бермайди. 
Шунинг учун ҳам социометриядан олинган маълумотлар кузатиш, суҳбат, психолого-
педагогик эксперимент натижалари билан тўлдирилиши лозим. 
Социометрия методидан гуруҳ жамоа аъзолари ўзаро бир-бирларини яхши билган 
ҳолатлардагина, расмий иш юзасидан бўладиган ва шахсий муносабатлардаги ҳақиқий 
ўрнини аниқлаш, бирламчи гуруҳлар мавжудлиги ёки мавжуд эмаслигини топиш, бирламчи 
гуруҳларнинг пайдо бўлиш ва тарқаб кетиш сабабларини аниқлаш мумкин! 
Социометрия методининг моҳияти шундан иборатки, текширилувчига бирга қилинадиган 
ишлар ёки гуруҳ аъзоларнинг ишларини биргаликда бажаришга ҳоҳишлари тўгрисида 
саволлар берилади. Бериладиган саволлар танлаш кўрсаткичлари дейилади. Кучли ва кучсиз 
кўрсаткичлар фарқланади. Кучлилари чуқур ва барқарор муносабатлари, кучсизлари эса 
юзаки ва беқарор муносабатларни аниқлашга имкон яратади. 
Кучли ва кучсиз кўрсаткичлар мазмун жиҳатдан турлича бўлиши мумкин, лекин улардаги 
умумий нарса-натижа, яъни шерик танлашдир. 
Социометрик тадқиқотдан олинган малумотлар асосий социограммалар тузилади. Агар 
гуруҳ аъзолари сони 20 тадан кўп бўлса, социометрик матритса тузиш мақсадга мувофиқ 
ҳисобланади. Шунингдек, натижаларни график равишда, занжир, учбурчак ёки юлдузча 
шаклида ҳам ифодалаш мумкин. Шундай қилиб, социометрия методи объэктив ва аниқ 

---

малумотлар, яъни шахснинг гуруҳ ёки жамоадаги реал ҳолатини акс эттирувчи маълумотлар 
олишга имкон беради ва амалий мақсадларда фойдаланиши мумкин.