Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги навоий давлат педагогика институти

 
Гуруҳлар ва уларнинг шахс ривожланишига таъсири. 
Ҳар-бир бола яшайдиган ижтимоий муҳит бир эмас , балки бир неча қаватдан
(зонадан) иборат. Энг яқин ва биринчи қават оилавий муҳитдир.Оилага қараганда кенгроқ 
қаватни боланинг ташқари, яъни бир қаватни –боланиг қариндошлари ташкил этади. Ва 
ниҳоят, энг кенг қават- ижтимоий муҳит ҳисобланади. Ундан ташқари бевосита хатти-
ҳаракат намуналари, алоҳида кишиларнинг мулоҳазалари орқали эмас, балки китоб ва газета, 
радио, кино, телевидение, жамиятда ўрнатилган қонун-қоидалар, одамлар, ахлоқ талаблар, 
маънавият, миллий қадриятлар орқали амалга оширилади. 
Бироқ, агар боланинг шахсий фаоллиги мавжуд бўлса, муҳит унинг тараққиётига таъсир 
кўрсата олмайди. Фақат ўзининг шахсий фаоллигини кўрсатгандагина бола атроф-муҳитнинг 
таъсирини ҳис қилиши, шундагина унинг расмий хусусиятлари намоён бўлиши мумкин. 
Демак, инсон - фаол 
мавжудод. 
У 
тарбиявий 
таъсирлар, 
муҳит 
таъсирининг 
пассив 
объэкти 
эмас. 
Шунинг 
учун 
ҳаётнинг 
ташқи 
шароитлари, 
Ta’lim
- tarbiya 
Irsiyat
Ijtimoiy muhit 

---

ташқи таъсирлар инсон шахсини бевосита эмас, балки унинг муҳит билан ўзоро таъсири 
жараёни орқали, унинг шу муҳитдаги фаолияти ёрдамида белгилайдилар. Шу тууфайли 
муҳит, тарбиявий тъасир ҳақида гапирганда уни яъни инсонинг ташқи муҳит билан фаол 
таъсир жараёни, тарбиячи билан тарбияланувчининг фаол ўзаро алоқаси сифатида тушуниш 
зарур. 
Инсон фаол мавжудод сифатида ўз шахсини онгли равишда ўзгартириши мумкин. 
Шахснинг шаклланишида ўз-ўзини тарбиялаш, яъни кишининг шахсий сифатларини 
такомиллаштиришга қаратилган онгли иши катта аҳамиятга эга бўла боради.
Шахс гуруҳда, яъни мана шу гуруҳда ўрнатилмаган ўзаро муносабатлар ва мулоқат 
таъсирида ривожланади. Демак, гуруҳнинг тараққиёти шахснинг гуруҳда ривожланиши 
омили сифатида намоён бўлади. 
Индивид ўзига хос эҳтиёж, яъни шахс бўлиши эҳтиёжи ҳамда шахс бўлиш 
қобилиятига эга. Бу қобилият, яъни индивидуал хусусиятлар. 
Шахс бўлиш эҳтиёжи қондирилишини таъминлади ва турли ишларни амалга оширишга 
имкон яратади. 
Ушбу эҳтиёжнинг амалга оширишда юқори ривожланиш даражасига эга бўлган гуруҳ 
жамоалар катта аҳамиятга эга. 
Шахс ривожланиши янги ижтимоий муҳитга кушилиш ва у билан бирлашиш сифатида 
тасаввур қилиш мумкин. Шартли равишда бу муҳитни доимий, ўзгармас деб қаралади. 
(масалан, мактабнинг биринчи синфи, ишлаб чиқариш бригадаси, ҳарбий қисм ва ҳокозо). 
Нисбатан барқарор бўлган муҳитда шахснинг ривожланиши 3 та босқични босиб ўтади. 
Булар – адаптация, индивидуализация ва интеграция босқичларидир. 
Демак, инсон шахс сифатида ижтимоий муҳитнинг ҳал қилувчи таъсири остида 
шаклланади. Тажрибаларда кўрсатишича, инсоният жамиятдан ташқарида ҳақиқий тараққий 
этган инсон, шахс бўла олмайди.