|
3-мавзу: Жамият – яхлит тизим сифатида
Режа:
1. Жамиятнинг моҳияти.
2. Жамият ҳаёти, унинг асосий соҳалари.
3. Ахборотлашган жамият ва фуқоролик жамияти тушунчалари, моҳияти.
4. Ўзбекистонда барпо этилаётган эркин фуқоролик жамияти
Таянч тушунчалар
Жамият. Фуқаролик жамияти. Жамиятнинг иқтисодий ҳаёти. Жамиятнинг ижтимоий ҳаёти. Жамиятнинг сиёсий ҳаёти. Жамиятнинг маънавий ҳаёти. Ахборотлашган жамият. Очиқ жамият. Ёпиқ жамият. Фуқаролик жамияти
Адабиётлар
1. Ислом Каримов. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолотлари.- Т., «Ўзбекистон», 1997 йил, 170-188-бет.
2. Ислом Каримов Ўзбекистонда демократик ўзгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришининг асосий йўналишлари. – Т., «Ўзбекистон» 2002йил.
3. Туленов Ж. Жамият фалсафаси. Олтинчи бўлим. – Т., 2001 йил, 3 – 9 бетлар.
4. Фалсафа. Ўқув қўлланма. – Т., «Шарқ», 1999 йил, 247-255 бетлар.
5. Фалсафа асослари. – Т., «Ўзбекистон» НЖИУ, 2005 йил, 281-186 бетлар.
6. С.Э.Крапивенский. Социальная философия. – Москва, «ВЛАДОС», 1998 йил, 62-82 бетлар.
7. Фалсафа. Қомусий луғат. – Т., «Шарқ», 2004 йил.
Назорат учун саволлар:
1. Жамиятнинг моҳиятини қандай тушунасиз?
2. «Жамият – яхлит тизим» фикрининг маъносини шарҳланг.
3. Жамият ҳаётининг асосий соҳалари қайсилар?
4. Жамиятнинг иқтисодий ҳаётига нималар киради?
5. Жамиятнинг маънавий ҳаёти таркибига нималар киради?
6. «Очиқ жамият» қандай жамият?
7. «Ёпиқ жамият» деганда қандай жамиятни тушунасиз.?
8. Фуқаролик жамияти қандай жамият?
Фалсафа жамиятни объектив оламнинг таркибий қисми сифатида ўрганади. Ижтимоий фалсафа аввало жамият, унинг моҳияти, тараққиёт қонунларини ўрганадиган фалсафанинг махсус соҳаси бўлиб ҳисобланади.
Жамият муаммоси қадимдан одам ларни қизиқтириб келган. Кишилик жамиятини ўрганадиган фан соҳалари кўп. Жамиятнинг иқтисодий ҳаёти иқтисодиёт назарияси, унда кечадиган тарихий жараёнлар тарих, жамиятни бошқариш соҳаси «Давлат ва ҳуқуқ назариясининг тадқиқот объекти бўлиб ҳисобланади. Ижтимоий фалсафа бошқа фанлардан фарқли ўлароқ жамиятни яхлитликдан иборат бўлган тизим сифатида ўрганади ва бу тизимга хос бўлган қонунларни ечишни ўз олдига мақсад қилиб қўяди.
Жамият Қадимий Юнон фалсафасининг муҳим муаммоси бўлиб ҳисобланади.
Платон таълимотида жамият, давлат масалалари муҳим ўрин тутади. Платон жамиятга тизим сифатида ёндашади ва бу тизимни жамиятнинг таркибий тизимини, давлат бошқаруви ҳақида қимматли фикрлар билдирган.
Қадимий Юнон файласуфи Аристотель жамиятни ўрганиш билан боғлиқ бўлган фанларни ишлаб чиққан ва «Метофизика» деб номлаган. Бу фанлар орасида сиёсатга алоҳида ўрин берган. Унинг фикрича, жамият сиёсий мавжудотлардан ташкил топган.
Амир Темурнинг «Темур тузуклари» да жамият, унинг иқтисодий, сиёсий, маданий ҳаёти, жамият ҳаётини ташкил этиш тўғрисида қимматли маълумотлар берилган.
Жамият ҳақидаги илмий-фалсафий қарашлар Марказий Осиёлик буюк мутафаккир олимлар томонидан илгари сурилган.
Буюк олим Абу Наср Фаробий асарларида жамият муаммоси чуқур фалсафий таҳлил қилинган. У жамиятнинг келиб чиқиши асосида табиий эҳтиёжни қондириш ётади, деган назарияни илгари сурган.
Табиий эҳтиёж кишиларни бирлашишга, жамоага уюшувига, ўзаро ёрдамга олиб келган. Ўзаро ёрдам туфайли эҳтиёжлар қондирилган. Кишилар ўртасидаги ўзаро ёрдам жамиятни келтириб чиқарган. Инсоният жамияти турли халқлардан ташкил топган бўлиб, улар ўзаро бир-бирларидан тиллари, урф-одатлари, малакалари, хусусиятлари билан фарқланадилар.
Фаробий давлатларни фозил ва жоҳилларга ажратади. Фозил шаҳар юксак ахлоқли ва маърифатли киши томонидан бошқарилиб, бу давлат шаҳар аҳолисининг ўзаро кўмаклашувига, бир-бирига ёрдам беришга асосланади. Одамларга нисбатан уларни бирлаштириб турувчи ибтидо – инсонийликдир. Шу туфайли одамлар одамзод туркумига оид бўлгани учун ҳам ўзаро тинчликда яшамоқлари лозим.1
Абу Али Ибн Сино «Ишорат ва танбиқот» асарида инсон ўз шахсий талаблари жиҳатидан бошқалардан ажралган ҳолда яшай олмайди, чунки у инсониятнинг бошқа вакиллари билан муносабатда бўлибгина, уларни қондириши мумкин»2 деб ҳисоблайди. У инсонларнинг жамиятда тутган ўрнига кўра 3 гуруҳга бўлади:
а) Давлат идораларида хизмат қилувчи ва жамиятни бошқариш иши билан шуғулланувчилар
б) Хомашё ва зарурий машғулотларни ишлаб чиқарувчилар.
в) Давлатни қўриқлаш, уни турли ташқи хужумлардан сақлашни таъминлайдиган харбийлар.
Ибн Сино жамиятнинг пайдо бўлиши кишиларнинг бирдамликка бўлган табиий эҳтиёжидан келиб чиққанлигини кўрсатган.
Абу Райҳон Беруний биринчилардан бўлиб цивилизацияларнинг пайдо бўлишида табиий-географий муҳитнинг тутган ўрнини асослашга уринган.
У жамиятни «идора қилиш ва бошқаришнинг моҳияти азият чекканларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, бировларнинг тинчлиги йўлида ўз тинчлигини йўқотишидан иборат» деб билган.
Алишер Навоий ўз асарларида «идеал жамият» қиёфасини чизган.
XIX асрнинг ўрталарида жамият, унинг моҳияти, тараққиёт истиқболларини ўрганиш ҳаётий зарурат даражасига кўтарилди. Иккинчи мавзуда таъкидлаганимиздек, айнан шу зарурият фалсафа фанидан ижтимоий фалсафанинг ажралиб чиқишига ва махсус фалсафий фан сифатида шаклланишига сабаб бўлди.
Ғарбий Европанинг Г.Спенсер (1820-1907), Дюркгейм (1858-1917, Георг Вилгельм Гегель (1770-1831), М.Вебер (1864-1920), сингари олимлари, шунингдек К.Маркс (1818-1883), Энгельс (1820-1895) лар жамият ҳаётини мураккаб ижтимоий тизим сифатида тадқиқ этдилар.
Ижтимоий фалсафа жамиятни таҳлил қилишда қуйидаги тамойилларга асосланади:
1) Жамият бир бутун яхлит оламнинг таркибий қисми, борлиқ, табиатнинг ўзига хос кўриниши, одамлар уюшмасининг махсус шакли.
2) Жамият бир бутунликни, яхлитликни ташкил этувчи ижтимоий тизимдир. Фалсафа жамиятни ўрганганда уни яхлитлик сифатида олиб ўрганади ва шу асосда унинг мавжудлиги, тараққиёт қонунларини очиб беради.
3) Ижтимоий фалсафа жамиятнинг барча томонлари орасидаги алоқадорликлар ва тараққиётни тадқиқ этади.
4) Ижтимоий фалсафа жамият ҳам олам каби узлуксиз ҳаракатда, ўзгаришда, тараққиётида, деб билади, унда кечадиган барча воқеа-ҳодисаларни динамик жараён сифатида ўрганади.
Схема 1
Do'stlaringiz bilan baham: |
