Ўзбекистон республикаси халқ таьлими вазирлиги

IV. Mustahkamlash.
“Alpomish” dostoni haqida yangi o‘zlashtirgan bilimlarini o‘quvchilar “BBB” texnologiyasining “Bilib oldim” qismiga yozib qo‘yadilar va fi krlari bilan o‘rtoqlashadilar.
V. Darslik bilan ishlash.
Bunda o‘qituvchi savollar yozilgan tarqatma materiallarni o‘quvchilarga beradi. O‘quvchilarning javoblari umumlashtirilib, o‘qituvchi tomonidan to‘ldiriladi.
Savollar quyidagicha bo‘lishi mumkin:
1. “Alpomish” dostonining boshqa baxshilar tomonidan aytilgan qancha nusxasini olimlar yozib olishgan? (Qirqdan ortiq)
2. Fozil Yo‘ldosh o‘g‘li kimdan doston aytish sirlarini o‘rgangan? (Yo‘ldosh shoirdan)
3. Fozil Yo‘ldosh o‘g‘li xalq dostonlarining nechtasini yod bilgan? (Qirqdan oshiq)
4. “Alpomish” dostonining 1000 yilligi mamlakatimizda qachon bo‘lib o‘tdi? (1999-yil)
5. “Alpomish” dostoni bizga insonparvarlik fazilatlaridan saboq beradi. Odil va haqgo‘y bo‘lishga, o‘z yurtimizni, oilamiz qo‘rg‘onini qo‘riqlashga, do‘st-u yorimizni, or-nomusimizni, ota-bobolarimizning muqaddas mozorlarini har qanday tajovuzdan himoya qilishga o‘rgatadi”. Bu gap kimning qaysi asaridan olingan? (I.A.Karimovning “Alpomish” dostonining 1000 yilligi munosabati bilan so‘zlagan nutqidan olingan)
VI. Baholash va rag‘batlantirish.
O‘quvchilar darsda ishtirokiga ko‘ra rag‘batlantiriladi va baholanadi.
VII. Uyga vazifa berish.
Doston matni bilan tanishib kelish.

Xalq og‘zaki ijodi namunalarining syujet qurilishini o‘rganishda motivlar kompleksi doirasida tadqiqot olib borish samarali yo‘l hisoblanadi. Tarixiy poetika nazariyotchisi A.N.Veselovskiy motivga estetik idrok materiali sifatida yondashadi va uni ma’lum bir harakatdan tug‘ilgan takroriy, yorqin taassurotni ifodalovchi formula asosida tushuntiradi. Olim fikricha, motivga xos belgi birhadli sxematizmdir va bunday ajralmas butunlik mifologiya hamda ertakning eng kichik elementidir. Deylik, yovuz jodugar go‘zal qizga halokatga olib boruvchi topshiriqlar beradi. Bu shartlar bir necha marotaba takrorlanishi mumkin. Xuddi shu holatda shart motivi syujet darajasida o‘sib boradi.

1. B.Tomashevskiy motivlarning zanjir holatda namoyon bo‘lishiga e’tibor qaratadi.
2. V.Ya.Propp: “Motivni faqat syujet tizimida o‘rganish mumkin, syujetni bo‘lsa syujetlar qiyosida tadqiq etish mumkin”, – degan fikrni ilgari suradi.
3. Folklorshunos H.Zarif syujet tizimi va transformatsiyaga uchragan epik motivlar masalasini eposni o‘rganishdagi muhim tadqiqiy bosqich sifatida ko‘rsatib o‘tgan edi.
4. Epik janrlar, xususan, doston va ertaklarda tug‘ilish tush, sinov, safar, qaytish motivlari keng uchraydi. Bu mo-tivlar matnlarda kelish tartibiga ko‘ra turlicha bo‘lsa-da, birlashib zanjir holatida syujetni hosil qiladi.
Sinov motivlari va ularning syujet strukturasidagi o‘rni masalasi ko‘plab tadqiqotlarda asosiy muammoning kichik bir bo‘g‘ini sifatida ko‘rib o‘tiladi. H.Zarif sinov motivlarining “Alpomish” dostoni variantlari tizimida o‘zgarishga uchrashi hodisasiga diqqat qaratgan bo‘lsa
5. V.Jirmunskiy “Bamsi-Beyrek” va “Alpomish” dostonlaridagi sinov motivlarini qiyosan tekshiradi.
6. Oxirgi yillarda e’lon qilingan tadqiqotlarda doston janrida uchrovchi sinov motivlarining shomonlik marosimlariga, shuningdek, alplik tizimiga aloqador jihatlari o‘rganildi.
7. Ammo sinov motivlari murakkab strukturasi va semantikasiga qaramasdan, biror alohida janr misolida leytmotiv sifatida maxsus tadqiq etilmagan.
Sinov motivlari epik asarlar tarkibida uch yo‘nalishda namoyon bo‘ladi:
1) taqiqlarga rioya qilish orqali sinalish;
2) shartlarni o‘tash orqali sinalish;
3) shart lashish shartlarini bajarish orqali sinalish.
Shu jihatdan sinovni taqiq, shart, shartlashishdan iborat motivlar kompleksi deya baholash mumkin.
Taqiq, asosan, antropologiya va etnografiya doirasida kengroq o‘rganilgan. Taqiq – urug‘, sulolani omon saqlab qolish, yot kuchlardan to‘silish, kuch manbai bo‘lgan urug‘, sulola sirini boy berib qo‘ymaslik uchun o‘rnatilgan reglamentdir.