Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

2-расм. Диэлектрикда хажмий 
ва юза электр ўтказувчанлик 
токлари: 
1-диэлектрик, 2-электродлар 
температура ортганда ўтказгичнинг кристалл панжараси 
тугунларидаги атомларнинг тебраниш жадаллиги ортиб, 
унинг эркин электронларнинг тартибли кўчишига 
халақит бериши сабаб бўлади. Шу туфайли металл 
ўтказгичларнинг 
умумийва 
солиштирма 
электр 
қаршиликлари 
ортади. 
Ярим 
ўтказгичлар 
ва 
диэлектрикларда эса, аксинча, температура ортиши 
билан умумий ва солиштирма электр қаршиликлари 
камаяди. Бунга сабаб, улардаги электр заряд ташувчилар 
концентрациясининг ортишидир. 
Солиштирма 
қаршиликнинг 
температура 
коэффициенти (ТКр) — материалнинг солиштирма 
электр 
қаршилиги 
температурага 
боғлиқ 
ҳолда 
ўзгаришини ҳисобга олишга ёрдам берадиган катталик. 
Солиштирма электр қаршилик чизиқли ўзгарганда (буни 
температура ўзгаришининг кичик оралиғида кузатилади) ТКр ни қуйидаги формуладан 
аниқлаш мумкин: 
ТКρ=
)
(
)
(
1
2
2
1
2
Т
Т





(1.1) 
бунда 
1

ва 
2

– материалнинг бошланғич Т1 ва охирги Т2 температуралардаги 
солиштирма қаршиликлари. 
Ўтказгичларда температура ортиши билан солиштирма қаршилик ҳам ортади, яъни 
ТКр>0— мусбат катталик, ярим ўтказгичлар ва диэлектрикларда температура ортиши 
билан солиштирма қаршилик камаяди, яъни ТКρ<0— манфий катталик. 
Ёзувни қисқартириш мақсадида ТКρ ни α ҳарфи билан алмаштирамиз. 
Материалнинг Т1 температурадаги солиштирма электр қаршилиги ρ1 (Ом·м) маълум 
бўлса, унинг Т2температурадаги солиштирма қаршилиги ρ2 ни қуйидаги формула орқали 
ҳисоблаш мумкин:
ρ2 + ρ1 [1 +α (Т2 —Т1).(1.2) Барча электротехника 
материалларни электр ўтказувчанлиги бўйича учта асосий 
гуруҳга бўлиш мумкин: 
ўтказгичлар: ρ = 10 -8 ÷ 10 -5 Ом·м, ТКρ> 0;
ярим ўтказгичлар: ρ = 10-6 ÷ 107 Ом·м, ТКρ< 0;
диэлектриклар ρ = 107÷ 1018Ом·м, ТКρ< 0. 
Солиштирма қаршиликларнинг келтирилган
қийматлари шуни кўрсатадики, диэлектриклар энг кичик, 
ўтказг
ичлар 
эса 
энг 
катта 
элект
р ўтказувчанликка эга. Қаттиқ 
диэлектриклар ҳажмий Iv ва юза Is 
электр ўтказувчанлик токларига эга
(2-расм), 
шу сабабли уларнинг 
солиштирма ҳажмий ρv ва юза ρs 
қаршиликлари 
аниқланади. 
Солиштирма юза қаршилиги ҳам 
умумийқаршилик каби Ом ларда 
ифодаланади. Солиштирма ҳажмий 
қаршилик диэлектрикнинг ўз ҳажми 
орқали, солиштирма юза қаршилиги 
эса ўз сиртидан ток ўтказиш
хоссасини 
ифодалайди. 

а 
а
 
I